Nie każda bajka ma happy end – gdy zazdrość wymyka się spod kontroli

Czym jest zazdrość?

Wbrew pozorom zazdrość jest bardzo powszechnym zjawiskiem, którego większość z nas doświadcza wielokrotnie w ciągu życia. Choć często staramy się ją ukrywać lub tłumić, to towarzyszy nam w różnych etapach i formach. Biorąc pod uwagę 4 podstawowe elementy, z których składa się każdy człowiek, to z perspektywy emocjonalnej zazdrość w związku łączy w sobie takie uczucia jak złość, strach (lub lęk) oraz smutek. Te uczucia często występują jednocześnie, choć w różnym natężeniu.

W wymiarze relacyjnym (środowiskowym) zazdrość najczęściej pojawia się w reakcji na obecność osoby trzeciej. Rywala, który może zagrozić więzi z kimś dla nas ważnym. Co ciekawe, z perspektywy poznawczej (kognitywnej) zazdrość nie zawsze potrzebuje realnego przeciwnika. Czasem wystarczy samo podejrzenie, domysł czy niepewność co do zaangażowania bliskiej osoby w inną relację, aby uruchomić cały wachlarz emocji i zachowań związanych z zazdrością.

Warto też pamiętać, że zazdrość jest również mocno obecna w ciele. Często objawia się wzmożonym napięciem mięśni, zwłaszcza tych obecnych w okolicach szczęki i barków. Pojawia się także w postaci uczucia ścisku w gardle czy klatce piersiowej. Wiele osób odczuwa również fizyczną potrzebę płaczu, a przewlekła zazdrość potrafi dawać o sobie znać bólami brzucha, głowy czy ogólnym poczuciem dyskomfortu w ciele.

Zazdrość, tak jak każde inne uczucie czy przeżywane doświadczenie, choć bywa trudna i nieprzyjemna, jest czymś naturalnym i pełni ważną rolę w naszym życiu. Przede wszystkim niesie ze sobą istotne informacje. Może nas ostrzec przed realnym zagrożeniem, wyostrzyć czujność i pomóc lepiej zrozumieć nasze potrzeby, lęki czy granice. Dzięki niej możemy dowiedzieć się więcej o sobie i o tym, co jest dla nas naprawdę ważne.

Problem pojawia się dopiero wtedy, gdy zazdrość wymyka się spod kontroli, przekracza granice zdrowej reakcji i staje się chorobliwa. Wtedy zamiast chronić, zaczyna niszczyć relacje, samoocenę i nas samych. Warto wspomnieć, że Buunk wyróżnił trzy typy zazdrości. Zazdrość reaktywną, silnie związaną z emocjami i będącą odpowiedzią na faktyczną zdradę, niespokojną – widoczną w ciągłych podejrzeniach i nawracających myślach, oraz zaborczą, związaną ze wszelkimi próbami ograniczania wolności partnera.

Zobacz też: Co to znaczy być parą?

Skąd bierze się zazdrość?

Zazdrość nie pojawia się w próżni. Jej źródła są często zakorzenione głęboko w naszym życiu i historii osobistej. Jej nasilenie może wynikać z określonych cech osobowości, takich jak niski poziom samooceny czy skłonność do lęku, ale także z trudnych doświadczeń z przeszłości. Przeżyte traumy, zdrady czy zawiedzione zaufanie w poprzednich związkach mogą utrwalać w nas lęk przed porzuceniem i utratą bliskości.

Zdarza się, że zazdrość ma swoje korzenie w dzieciństwie: w relacji z rodzicami, gdzie brakowało bezpieczeństwa emocjonalnego lub gdzie obserwowało się zdrady i konflikty. Negatywny, zniekształcony obraz drugiej płci, budowany na podstawie złych doświadczeń, dodatkowo wzmacnia obawy o wierność partnera i sprzyja powstawaniu nieufności. Wszystkie te czynniki splatają się, tworząc grunt, na którym zazdrość może rozkwitać – czasem w sposób naturalny i konstruktywny, a czasem w sposób niszczący.

Zazdrość a płeć

Badania pokazują, że w ujęciu psychologii ewolucyjnej istnieją różnice w przeżywaniu zazdrości zależne od płci. Mężczyźni częściej odczuwają zazdrość o charakterze seksualnym, obawiając się zdrady fizycznej. Natomiast kobiety silniej reagują na zdradę emocjonalną, która zwiąże się z zaangażowaniem uczuciowym partnera w inną relację.

Co ciekawe, mężczyźni stają się zazdrośni, gdy w otoczeniu pojawia się rywal o wyższym statusie społecznym i cechach sprzyjających sukcesowi. Z kolei kobiety szczególnie silnie reagują na rywalki atrakcyjne fizycznie (biologiczne cechy wskazujące na wysoką płodność) lub emocjonalnie inteligentne. Warto też zauważyć, że najbardziej podatne na zazdrość są kobiety o niskim poziomie samooceny. To one najczęściej podejrzewają zdradę i przeżywają zazdrość, nawet jeśli zagrożenie jest jedynie wyobrażone.

Zazdrość a cechy osobowości

Zazdrość ma silny związek z naszymi cechami osobowości i stylem przywiązania, który kształtuje się głównie w okresie dzieciństwa. Wynika przede wszystkim z lęku przed utratą partnera, ale u jego źródeł leży też to, jak postrzegamy siebie i swoje poczucie wartości.

Osoby o stabilnej i wysokiej samoocenie odczuwają zazdrość zdecydowanie rzadziej. W sytuacji faktycznej zdrady szybciej dostrzegają w tym słabość czy brak dojrzałości partnera, zamiast obwiniać siebie. Tymczasem osoby z niską samo

oceną częściej szukają przyczyn zdrady u siebie – w swoich niedostatkach, wyglądzie, charakterze czy kompetencjach. Częściej niż inni potrzebują stałego potwierdzania uczuć i uwagi, a ich zazdrość może przybierać formy nieadekwatne do rzeczywiście występujących zagrożeń.

Dodatkowo, wysoki neurotyzm, wrogość czy lęk społeczny sprzyjają nasileniu zazdrości, zwłaszcza wśród osób z lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania. W skrajnych przypadkach ta mieszanka niskiej samooceny i neurotyzmu może prowadzić do zazdrości chorobliwej: nieuzasadnionej, obsesyjnej, destrukcyjnej, która niszczy zaufanie, kontroluje drugą osobę i często staje się źródłem poważnych konfliktów i przemocy w związku.

Zazdrość chorobliwa

Zazdrość jest naturalnym elementem wielu relacji i jest drugim z najczęstszych powodów rozstań i rozwodów (zaraz za kwestiami materialnymi). Jednak gdy wykracza poza zdrową troskę o związek, może przybrać formę zazdrości chorobliwej – stan wymagający uwagi i często pomocy specjalisty. Jej sygnały ostrzegawcze są wyraźne.

Chorobliwa zazdrość często zaczyna się niewinnie, zazwyczaj od pytań i wzmożonej kontroli. Partner/ka chce coraz częściej wiedzieć, gdzie jesteś, z kim rozmawiasz, domaga się haseł do telefonu czy kont w mediach społecznościowych, wymaga stałych dowodów miłości i lojalności. Pojawiają się nieustanne podejrzenia o zdradę, które mogą nie mieć żadnych realnych podstaw. Każda rozmowa czy kontakt z innymi może wywoływać awantury.

Mogą zacząć pojawiać się ograniczenia wolności, manipulacje poczuciem winy, groźby, a w skrajnych przypadkach może rozwinąć się tzw. zespół Otella, czyli paranoiczne przekonanie o niewierności partnera, które nie ustępuje mimo braku jakichkolwiek dowodów i często prowadzi do przemocy psychicznej lub fizycznej.

Jak sobie radzić z chorobliwą zazdrością?

Jeśli zauważasz u siebie lub u partnera oznaki zazdrości, która zaczyna wymykać się spod kontroli, najważniejszym krokiem jest uświadomienie sobie problemu i nazwanie go po imieniu. Warto zacząć od szczerej rozmowy o emocjach i lękach. Bardzo często już samo wypowiedzenie obaw pozwala zrozumieć, co tak naprawdę kryje się pod zazdrością.

W przypadku silnej zazdrości pomocne może być skorzystanie z psychoterapii indywidualnej lub psychoterapii par. Obiektywny specjalista pomoże dotrzeć do źródeł niepewności, zbudować zdrowsze granice i nauczy Was lepiej komunikować potrzeby oraz obawy. Kluczowe jest również dbanie o własne poczucie wartości i rozwijanie zaufania – zarówno do siebie, jak i do drugiej osoby.

Gdy zazdrość przybiera formę obsesji lub prowadzi do przemocy, konieczne jest zdecydowane działanie: przerwanie toksycznych zachowań, szukanie wsparcia bliskich i – jeśli trzeba – pomoc prawna lub interwencja służb. Chorobliwa zazdrość nie znika sama, wymaga pracy, odwagi i często wsparcia specjalistów.

Nie zawsze jak w bajce

Zazdrość jest wśród nas. Jest obecna w codziennych relacjach, uczuciach, w naszych myślach i ciele. Towarzyszy nam tak, jak w Pięknej i Bestii, gdzie z jednej strony Bestia zazdrośnie strzeże miłości Belli, co z czasem pozwala mu zmienić się i otworzyć na prawdziwą bliskość (to przykład zazdrości, która buduje i chroni), a z drugiej strony jest Gaston, którego zazdrość przeradza się w obsesję i zniszczenie (to właśnie jej destrukcyjna twarz).

Podobnie w micie o Medei zazdrość i zdrada łączą się w potężną siłę. Medea mogłaby walczyć o związek i siebie, ale w jej przypadku zazdrość staje się ogniem, który wszystko pochłania.

Każdy z nas nosi w sobie ten impuls, który czasem chroni to, co kochamy, czasem niszczy to, co najcenniejsze. Dlatego tak ważne jest, by wiedzieć, skąd bierze się zazdrość, jak ją rozpoznać i jak nie pozwolić, by przejęła nad nami władzę.