Borelioza – co to jest, jak się objawia i jak leczyć tę chorobę odkleszczową?

Co to jest borelioza?

Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, jest to odzwierzęca choroba bakteryjna wywołana przez krętki Borrelia burgdorferi sensu lato. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez ukąszenie przez zakażonego kleszcza, który podczas żerowania wprowadza bakterie do organizmu człowieka (bezpośrednio do krwi).

Warto pamiętać, że nie każde ukąszenie kleszcza oznacza zachorowanie na boreliozę – chorobę może wywołać jedynie kleszcz zakażony krętkiem, a nawet wtedy nie ma pewności, że dojdzie do rozwoju choroby. Ryzyko zakażenia rośnie, im dłużej kleszcz pozostaje w skórze.

Borelioza – objawy choroby

Objawy boreliozy różnią się w zależności od fazy rozwoju. Choroba przebiega zwykle w kilku etapach, a symptomy mogą obejmować różne układy: skórę, układ nerwowy, stawowy, a nawet sercowy. Borelioza ma po części charakter podobny do autoimmunologicznego, co oznacza, że w wyniku infekcji układ odpornościowy może wytwarzać przeciwciała, które atakują nie tylko bakterie, ale również własne tkanki organizmu.

Borelioza wczesna – rumień wędrujący

Ta faza jest nazywana również wczesnym, ograniczonym stadium. Najbardziej charakterystycznym i najczęstszym wczesnym objawem boreliozy jest rumień wędrujący. Jest to czerwona zmiana skórna pojawiająca się zwykle w miejscu ukąszenia po 3-30 dni, jednak może rozwinąć się nawet po 3 miesiącach. Rozszerza się obwodowo, tworząc pierścień z przejaśnieniem w środku. Wyjątkowo może rozwinąć się również w miejscu innym niż ugryzienie.

Rzadszym wczesnym objawem boreliozy jest pseudochłoniak boreliozowy skóry. Jest to łagodny naciek limfocytarny skóry, który wygląda jak miękki, niebolesny guzek lub plamka o niebieskawo-czerwonym zabarwieniu. Zwykle występuje pojedynczo i lokalizuje się najczęściej na małżowinie usznej, sutku lub mosznie (szczególnie u dzieci).

Borelioza wczesna rozsiana

Jeśli borelioza nie zostanie rozpoznana i leczona to namnożone bakterie mogą rozprzestrzenić się z krwiobiegiem do innych narządów. Taki rozwój choroby powoduje po kilku tygodniach do kilku miesięcy po zakażeniu liczne objawy, m.in.:

• gorączka, dreszcze, zmęczenie,
• bóle mięśni i stawów – głównie dotykają dużych stawów, np. łokciowego czy kolanowego. Mają charakter nawracających zaostrzeń, których ilość i natężenie maleje z czasem,
• powiększone węzły chłonne,
• bóle głowy,
• zaburzenia rytmu serca – często występują bloki przedsionkowo-komorowe, niekiedy wymagające elektrostymulacji serca.

Neuroborelioza

W przypadku zajęcia układu nerwowego chorobę określa się mianem tzw. neuroboreliozy, która może powodować:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie korzeni nerwowych,
• porażenie nerwu twarzowego oraz innych nerwów czaszkowych,
• zaburzenia słuchu, widzenia, czucia,
• zaburzenia koordynacji.

Neuroborelioza może wystąpić w fazie rozsianej, ale również w postaci późnej. W przypadku braku leczenia dolegliwości mogą się nasilać, prowadząc do długotrwałego uszkodzenia mózgu.

Borelioza późna

W późnej fazie boreliozy, która może rozwinąć się miesiące lub nawet lata po zakażeniu, dominują przewlekłe objawy, takie jak:

• bóle i obrzęki stawów (szczególnie kolan),
• zmiany skórne – charakterystyczne dla tej fazy choroby jest przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn,
• przewlekłe zapalenie stawów,
• zaburzenia neurologiczne,
• pogorszenie funkcji poznawczych,
• zmęczenie, depresja.

Diagnostyka boreliozy. Jakie badania są zalecane?

Rozpoznanie boreliozy opiera się na ocenie objawów klinicznych – zwłaszcza obecności rumienia wędrującego, który sam w sobie jest podstawą do rozpoczęcia leczenia, bez konieczności wykonywania badań laboratoryjnych.

W innych przypadkach stosuje się diagnostykę dwuetapową, ponieważ wynik tylko jednego badania może być fałszywie dodatni i w razie wystąpienia niepokojących objawów może opóźnić odpowiednią diagnostykę.

Podstawowe metody diagnostyczne

W pierwszej kolejności wykonuje się badania serologiczne ELISA/CLIA. Jest to podstawowy przesiewowy test wykrywający przeciwciała IgM i IgG przeciw krętkom Borrelii. Ujemny wynik oznacza z dużym prawdopodobieństwem, że osoba nie jest zakażona i należy szukać innych powodów występujących objawów. W wypadku dodatniego lub wątpliwego testu należy potwierdzić wynik inną metodą.

Drugim badaniem jest Test Western Blot lub badanie PCR (RT-PCR), które wykrywa materiał genetyczny bakterii Borrelia w płynie mózgowo-rdzeniowym, stawie lub innej tkance – stosowany w bardziej zaawansowanych przypadkach.

Należy pamiętać, że przeciwciała IgG w razie przejścia choroby mogą utrzymywać się wiele miesięcy po chorobie, a ich miano, czyli ilość, nie odzwierciedla aktywności choroby. W takim razie nie zaleca się kontrolnych badań ilościowych przeciwciał IgG przeciwko boreliozie.

Na czym polega leczenie boreliozy?

Leczenie boreliozy opiera się na antybiotykoterapii, której schemat zależy od etapu choroby i nasilenia objawów. Najczęściej stosowane antybiotyki to:

• doksycyklina – lek pierwszego rzutu u pacjentów powyżej 8. roku życia. Nie zaleca się go kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią,
• amoksycylina – lek stosowany u mniejszych dzieci i kobiet w ciąży lub w okresie karmienia piersią,
• cefuroksym.

Terapia trwa zazwyczaj od 7 do 28 dni. Aktualnie nie zaleca się długotrwałej, wielomiesięcznej antybiotykoterapii, ponieważ nie ma na to uzasadnienia naukowego.

Czy borelioza jest uleczalna?

Tak, borelioza jest chorobą wyleczalną, szczególnie jeśli zostanie rozpoznana i leczona na wczesnym etapie. Im wcześniej wdrożona antybiotykoterapia, tym większa szansa na pełne wyleczenie i uniknięcie powikłań.

U małej grupy chorych po leczeniu mogą utrzymywać się słabo nasilone objawy takie jak zmęczenie, ból głowy, stawów, mięśni, senność. Taki stan może trwać do kilku miesięcy po zakończeniu leczenia antybiotykiem.

Nieleczona borelioza – skutki

Brak leczenia boreliozy może prowadzić do poważnych i trwałych powikłań zdrowotnych. Nieleczona infekcja może przejść w stan przewlekły. Do najczęstszych powikłań należą:

• przewlekłe zapalenie stawów,
• uszkodzenia układu nerwowego,
• porażenia nerwów (np. twarzowego),
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• przewlekłe zmęczenie,
• zapalenie mięśnia sercowego.

Jak zapobiegać boreliozie? Profilaktyka

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania:

• stosuj repelenty odstraszające kleszcze,
• noś odzież zakrywającą ciało podczas spacerów po lesie czy łąkach,
• po powrocie z terenów zielonych dokładnie sprawdź skórę,
• unikaj siadania na trawie bez koca lub maty.

Co zrobić po ukąszeniu przez kleszcza?

1. Usuń kleszcza jak najszybciej – najlepiej pęsetą lub specjalnym przyrządem z apteki, chwytając go jak najbliżej skóry.
2. Nie smaruj tłuszczem ani alkoholem.
3. Zdezynfekuj miejsce ukąszenia.
4. Obserwuj skórę przez kilka tygodni – w razie pojawienia się rumienia lub innych objawów, skontaktuj się z lekarzem. Najczęściej rumień pojawia się od 7 do 30 dni po ukąszeniu.

Zobacz także: Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy, leczenie

Podsumowanie

Borelioza to poważna choroba, którą można skutecznie leczyć, ale tylko wtedy, gdy zostanie wcześnie rozpoznana. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, szybkie usuwanie kleszczy i obserwacja objawów. Pamiętaj – nie każdy kleszcz zakaża, ale każdy może nieść ryzyko. Nie bagatelizuj ukąszenia!