Amyloidoza – jakie są objawy i przyczyny

Amyloidoza – co to za choroba? Jakie są przyczyny jej powstawania

Amyloidoza to grupa chorób, których wspólną cechą jest pozakomórkowe odkładanie się białek w postaci nieprawidłowych, nierozpuszczalnych włókien, zwanych amyloidem. Włókna te mogą gromadzić się w różnych organach i tkankach w całym ciele, prowadząc do ich uszkodzenia, a w konsekwencji do zaburzeń funkcjonowania.

Istnieje wiele typów amyloidozy, które klasyfikuje się na podstawie rodzaju białka amyloidowego. Do najczęściej diagnozowanych należą:

• AL (amyloidoza lekka, immunoglobulinowa) – powstaje, gdy komórki plazmatyczne w szpiku kostnym produkują nadmiar lekkich łańcuchów immunoglobulin (białek). Może być związana z innymi zaburzeniami komórek plazmatycznych, takimi jak szpiczak mnogi. To najczęstszy typ amyloidozy w krajach rozwiniętych.
• AA (amyloidoza wtórna) – występuje w odpowiedzi na inną chorobę przewlekłą, taką jak przewlekłe zapalenie, infekcja lub nowotwór. Białko amyloidowe (A Amyloid) jest produkowane z białka ostrej fazy,  które jest obecne podczas stanów zapalnych.
• ATTR (amyloidoza związana z transtyretyną) – może być dziedziczona (forma rodzinna) lub nabyta (związana z wiekiem). Białko amyloidowe powstaje z transtyretyny, białka transportującego w organizmie retinol i tyroksynę.

Rzadsze typy amyloidozy są wynikiem odkładania się innych białek, na przykład beta2-mikroglobuliny w amyloidozie związanej z dializami. Ponadto różne genetyczne mutacje mogą prowadzić do produkcji innych białek amyloidogennych.

Zobacz też: Celiakia – co to za choroba? Poznaj przyczyny i objawy choroby trzewnej.

Jakie są objawy amyloidozy?

Objawy amyloidozy mogą być bardzo różne i zależą od organów dotkniętych odkładaniem się nierozpuszczalnych włókien. Wśród objawów można wymienić niezamierzone, znaczące zmniejszenie masy ciała, ogólne uczucie zmęczenia, które nie jest łagodzone przez odpoczynek, obrzęki zwłaszcza w okolicy kostek i stóp, wynikające z nagromadzenia płynu.

Ponadto mogą wystąpić niewydolność serca – objawy mogą obejmować duszności, zmęczenie oraz obrzęki nóg i stóp czy zaburzenia rytmu serca – nieprawidłowe bicie serca, które może być odczuwane jako kołatanie serca.

Wśród dolegliwości występują też te związane z układem nerwowym jak neuropatia obwodowa, czyli uczucie drętwienia, mrowienia, bólu lub słabości, zwłaszcza w rękach i nogach, a także zaburzenia autonomicznego układu nerwowego, które mogą obejmować problemy z trawieniem, nieprawidłową pracę pęcherza, zmiany ciśnienia krwi.

Pojawić mogą się również zaburzenia żołądkowo-jelitowe – nudności, wymioty, biegunka, zaparcia oraz problemy z przełykaniem, a także powiększenie języka – często związane z amyloidozą AL, które może prowadzić do trudności z mówieniem lub przełykaniem. Może pojawić się również niewydolność nerek, która może objawiać się zmniejszoną ilością oddawanego moczu, obrzękami (zwłaszcza wokół oczu) oraz wysokim ciśnieniem krwi.

Objawy mogą występować też pod postacią grubych, łuszczących się plam skóry, szczególnie wokół oczu i na plecach oraz / lub fioletowych plam na skórze, zwłaszcza wokół oczu, wynikających z krwawień podskórnych.

W niektórych przypadkach pojawia się powiększenie wątroby lub śledziony, które może prowadzić do uczucia pełności lub bólu brzucha, oraz zaburzenia krzepnięcia krwi.

Różnorodność objawów sprawia, że amyloidoza bywa trudna do zdiagnozowania na wczesnym etapie. Wiele z tych symptomów jest niespecyficznych i może być wspólne dla wielu innych stanów.

Przeczytaj też, jakie objawy mogą towarzyszyć gruźlicy.

Jak diagnozuje się amyloidozę?

Diagnostyka amyloidozy jest złożonym procesem, który ma na celu nie tylko potwierdzenie obecności nierozpuszczalnych włókien w tkankach, lecz także określenie typu amyloidu, co jest kluczowe dla wyboru odpowiedniego leczenia. Rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem – lekarz zbiera informacje na temat objawów, historii choroby i potencjalnej ekspozycji na czynniki ryzyka. Następnie specjalista przechodzi do badania fizykalnego, które może ujawnić objawy takie jak powiększenie wątroby lub śledziony, obrzęki oraz inne fizyczne wskaźniki choroby.

Lekarz może zlecić badania krwi i badanie moczu, które mogą wykazać nieprawidłowości wskazujące na uszkodzenie nerek, wątroby, serca lub innych organów. Bywają również testy stosowane do wykrywania łańcuchów lekkich immunoglobulin w surowicy i moczu (zwanych też białkami Bence Jonesa w przypadku amyloidozy AL).

Biopsja jest zwykle kluczowa do potwierdzenia diagnozy.  Polega na pobraniu próbki tkanki z dotkniętego organu lub z bardziej dostępnego miejsca, takiego jak tkanka tłuszczowa podskórna, dla histopatologicznego potwierdzenia obecności amyloidu.

Niekiedy wykonuje się też badania immunohistochemiczne lub immunofluorescencyjne, które są wykorzystywane do zidentyfikowania konkretnego typu białka amyloidowego w próbce tkanki, oraz spektrometria mas – to coraz częściej stosowana zaawansowana technika służąca do precyzyjnego określenia typu białka amyloidowego (ma to kluczowe znaczenie dla planowania leczenia).

Ponadto lekarz może zlecić:

• Echokardiografię – może wykazać powiększenie serca, jego zaburzoną funkcję lub charakterystyczne cechy amyloidozy serca.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – używany do oceny serca, wątroby oraz innych organów na obecność amyloidu.
• Scyntygrafię – szczególnie użyteczna w diagnozowaniu amyloidozy ATTR, gdzie specyficzne radioznaczniki mogą selektywnie wiązać się z transtyretyną.

W przypadku podejrzenia amyloidozy dziedzicznej (np. ATTR rodzinna), można zastosować badania genetyczne w celu wykrycia mutacji w genie kodującym białko transtyretyny.

Dowiedz się też, na czym polega badanie ACR.

W jaki sposób leczy się amyloidozę?

Leczenie amyloidozy zależy od typu choroby, zaawansowania uszkodzenia organów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Głównym celem terapii jest zahamowanie produkcji białka amyloidogennego, złagodzenie objawów, wsparcie funkcji dotkniętych organów oraz – jeśli to możliwe – usunięcie już nagromadzonego amyloidu. Wśród metod wyróżnia się:

1. Hamowanie produkcji białka amyloidogennego:

• chemioterapia – stosowana głównie w amyloidozie AL, w celu zahamowania nadprodukcji lekkich łańcuchów immunoglobulin przez komórki plazmatyczne. Może być połączona z lekami steroidowymi;
• leki przeciwzapalne – w amyloidozie AA mają na celu redukcję stanu zapalnego i ograniczenie produkcji białka SAA przez wątrobę;
• transplantacja szpiku kostnego/stem cells – jest rozważana u niektórych pacjentów z amyloidozą AL; jej celem jest zastąpienie komórek plazmatycznych produkujących patologiczne białko nowymi, zdrowymi komórkami.

2. Stabilizacja białka transtyretyny:

• leki stabilizujące transtyretynę – w amyloidozie ATTR (dziedzicznej i związanej z wiekiem) stosuje się specyficzne leki, które stabilizują transtyretynę, zapobiegając jej nieprawidłowemu składaniu i tworzeniu się amyloidu.

3. Leczenie objawowe:

• leki wspomagające serce – diuretyki, beta-blokery i inne leki wspomagające pracę serca mogą być stosowane do łagodzenia objawów niewydolności serca;
• dializa – w przypadku zaawansowanego uszkodzenia nerek dializa może być konieczna do usuwania toksyn z krwi;
• leczenie bólu – neuropatia może wymagać leczenia przeciwbólowego, w tym leków przeciwdepresyjnych i przeciwdrgawkowych, które pomagają kontrolować ból neuropatyczny;
• dieta i styl życia – dostosowanie diety i stylu życia, w tym ograniczenie spożycia soli i płynów, może pomóc w zarządzaniu obrzękami i innymi objawami.

4. Usuwanie amyloidu:

• transplantacja organów – w skrajnych przypadkach, gdy dochodzi do znacznego uszkodzenia organu (np. serca, wątroby, nerek), może być konieczna transplantacja.

5. Nowe terapie:

• terapie celowane – obejmują leki celowane molekularnie i immunoterapię nakierowaną na specyficzne białka amyloidogenne lub mechanizmy ich agregacji;
• terapie genowe – w badaniach klinicznych rozważane są terapie genowe, szczególnie w przypadku amyloidozy dziedzicznej, mające na celu zmianę ekspresji genów odpowiedzialnych za produkcję białek amyloidogennych.

Leczenie amyloidozy często wymaga interdyscyplinarnego podejścia z udziałem różnych specjalistów, w tym hematologów, kardiologów, nefrologów i neurologów, aby zapewnić kompleksową opiekę i najlepsze możliwe wyniki dla pacjenta.