Staw skokowy – gdzie się znajduje? Budowa, urazy

Gdzie znajduje się staw skokowy?

Staw skokowy znajduje się w dolnej części nogi, na granicy między podudziem a stopą. Jest to połączenie kości podudzia (kości piszczelowej i strzałkowej) z kośćmi stopy, w szczególności z kością skokową.

Górna część stawu skokowego obejmuje koniec dolny kości piszczelowej i strzałkowej, które tworzą rodzaj „gniazda” dla kości skokowej. Dolna część stawu skokowego to miejsce, gdzie kość skokowa łączy się z kością piętową i kością łódkowatą stopy.

Budowa stawu skokowego

Staw skokowy składa się z dwóch głównych stawów: stawu skokowego górnego i stawu skokowego dolnego.

Staw skokowy górny (staw skokowo-goleniowy) tworzą:

• kość piszczelowa (od strony przyśrodkowej),
• kość strzałkowa (od strony bocznej),
• kość skokowa (od dołu).

Odpowiada on za ruchy zgięcia grzbietowego (unoszenie stopy) i podeszwowego (opuszczanie stopy).

Staw skokowy dolny (staw skokowo-piętowo-łódkowy) składa się z dwóch stawów:

• staw skokowo-piętowy,
• staw skokowo-łódkowy.

Odpowiada on za ruchy pronacji (nawracania) i supinacji (odwracania) stopy.

Elementy wspomagające stabilność stawu skokowego to:

• więzadła – więzadło trójgraniaste (od strony przyśrodkowej), więzadła boczne (Skokowo-strzałkowe przednie i tylne oraz piętowo-strzałkowe),
• torebka stawowa – otacza staw, wypełniona jest mazią stawową zmniejszającą tarcie,
• mięśnie i ścięgna – np. ścięgno Achillesa.

Najczęstsze choroby i urazy stawu skokowego

Staw skokowy jest jednym z najbardziej urazowych obszarów ciała, zwłaszcza w kontekście aktywności fizycznej. Do jednych z częstszych schorzeń tej struktury należą:

Skręcenie stawu skokowego

Polega na nadmiernym rozciągnięciu lub naderwaniu więzadeł stabilizujących staw.

• Przyczyny – niewłaściwe ustawienie stopy (np. skręcenie na nierównej powierzchni), nagłe zmiany kierunku podczas biegu lub skoku.
• Rodzaje – skręcenie boczne (najczęstsze, dotyczy więzadła skokowo-strzałkowego przedniego), skręcenie przyśrodkowe (rzadziej, uszkodzenie więzadła trójgraniastego).
• Objawy – ból, obrzęk, siniaki, trudność w obciążeniu stopy.

Złamanie kości skokowej, piszczelowej lub strzałkowej

Może wystąpić w wyniku dużej siły działającej na staw (np. upadku z wysokości, wypadku komunikacyjnego).

• Rodzaje – złamanie kostek przyśrodkowej, bocznej lub złamanie kości skokowej.
• Objawy – intensywny ból, deformacja okolicy stawu, niemożność obciążenia nogi.

Uszkodzenie ścięgna Achillesa

Naderwanie lub zerwanie ścięgna, które łączy mięśnie łydki z kością piętową.

• Przyczyny – nagłe przeciążenie (np. gwałtowny start do biegu, skok).
• Objawy – nagły, silny ból w tylnej części stawu skokowego, uczucie „strzelenia” w nodze, problemy z chodzeniem na palcach.

Zwichnięcie stawu skokowego

Przemieszczenie kości w obrębie stawu.

• Przyczyny – bardzo silne urazy, np. wypadki samochodowe.
• Objawy – silny ból, deformacja stawu, brak możliwości ruchu.

Diagnostyka urazów stawu skokowego

Diagnostyka urazów stawu skokowego jest kluczowa dla właściwego leczenia i szybkiego powrotu do pełnej sprawności. Obejmuje wywiad, badanie fizykalne i badania obrazowe.

Lekarz zadaje pytania dotyczące:

• Okoliczności urazu (np. skręcenie, upadek, przeciążenie).
• Charakteru bólu (czy ból jest stały, pulsujący, związany z ruchem).
• Obecności obrzęku, siniaków, trudności w chodzeniu.
• Wcześniejszych urazów stawu skokowego lub problemów ortopedycznych.

Następnie ma miejsce badanie fizykalne, podczas którego lekarz ocenia:

• Wygląd stawu – obrzęk, zaczerwienienie, deformacje, zasinienia.
• Zakres ruchomości – czy pacjent może zginać, prostować lub obracać stopę.
• Stabilność stawu – testy więzadeł (np. test szufladkowy przedni w celu oceny więzadła skokowo-strzałkowego przedniego).
• Tkliwość – miejscowy ból przy dotyku lub ucisku.
• Chód – czy pacjent może obciążać stopę i jak wygląda jego chód.

Celem prawidłowego rozpoznania rodzaju i stopnia urazu stawu skokowego zlecane są badania obrazowe, takie jak:

• RTG (rentgenografia) – standardowe badanie w przypadku podejrzenia złamania. Umożliwia ocenę złamań kości (np. piszczelowej, strzałkowej, kości skokowej) czy zwichnięć. Wykonywane w różnych projekcjach (np. bocznej, przednio-tylnej).
• USG stawu skokowego – pomocne w ocenie tkanek miękkich – więzadeł, ścięgien (np. ścięgna Achillesa), mięśni. Pozwala na wykrycie płynu w stawie (np. krwiaka, wysięku).
• MRI (rezonans magnetyczny) – złoty standard w diagnostyce uszkodzeń tkanek miękkich i chrząstki. Wskazania do MRI to m.in.: naderwanie lub zerwanie więzadeł, uszkodzenie ścięgien (np. ścięgna Achillesa), choroby chrząstki stawowej lub zapalenie stawu. Badanie to umożliwia szczegółową ocenę struktur wewnętrznych.
• CT (tomografia komputerowa) – wykorzystywane w skomplikowanych przypadkach złamań. Zapewnia precyzyjną ocenę układu kostnego i przestrzennych deformacji.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Z podejrzeniem problemów ze strony stawu skokowego należy zgłosić się do ortopedy. Wskazania do konsultacji stanowią zwłaszcza:

• Silny ból uniemożliwiający chodzenie.
• Widoczna deformacja stawu.
• Utrzymujący się obrzęk lub siniak.
• Brak poprawy po kilku dniach odpoczynku.

Leczenie chorób stawu skokowego

Leczenie chorób i urazów stawu skokowego zależy od rodzaju problemu, stopnia uszkodzenia oraz objawów. Można je podzielić na metody zachowawcze i chirurgiczne, wspierane rehabilitacją.

Leczenie zachowawcze

Metody zachowawcze stosuje się w większości przypadków łagodnych urazów i chorób przewlekłych. Podstawą są algorytmy:

PRICE

• Protect (ochrona): chronienie uszkodzonego obszaru przed dalszymi urazami.
• Rest (odpoczynek): ograniczenie aktywności, aby dać czas na gojenie.
• Ice (chłodzenie): stosowanie zimnych okładów w celu zmniejszenia obrzęku i bólu.
• Compression (ucisk): używanie opasek uciskowych w celu zmniejszenia obrzęku.
• Elevation (uniesienie): podniesienie kończyny, aby ograniczyć gromadzenie się płynów.

Jest to tradycyjny protokół stosowany w pierwszych fazach leczenia ostrych urazów, takich jak skręcenia.

PRICEM / PRICEMM

To modyfikacje protokołu PRICE:

• PRICEM: dodanie komponentu Movement (ruch) w celu wczesnej rehabilitacji.
• PRICEMM: rozszerzenie o Medication (leki) i/lub Modalities (zabiegi, np. elektroterapia, ultradźwięki).

PEACE & LOVE

Nowoczesny protokół, który uwzględnia nie tylko fizyczne, ale i psychospołeczne aspekty leczenia. Podzielony na dwa etapy:

PEACE (wczesna faza leczenia):

• Protection (ochrona): chronienie obszaru przed dalszym urazem przez 1-3 dni.
• Elevation (uniesienie): utrzymywanie kończyny powyżej poziomu serca.
• Avoid anti-inflammatories (unikanie leków przeciwzapalnych): unikanie leków i zabiegów, które mogą hamować naturalne procesy gojenia.
• Compression (ucisk): stosowanie bandaży uciskowych.
• Education (edukacja): informowanie pacjenta o procesie leczenia i roli aktywnego podejścia.

LOVE (późniejsza faza leczenia):

• Load (obciążenie): stopniowe wprowadzanie aktywności w celu adaptacji tkanek.
• Optimism (optymizm): psychologiczne podejście mające na celu zwiększenie motywacji i zmniejszenie stresu.
• Vascularisation (waskularyzacja): ćwiczenia poprawiające przepływ krwi i regenerację.
• Exercise (ćwiczenia): aktywna terapia poprawiająca siłę, mobilność i funkcję.

Protokół PRICE jest tradycyjnym podejściem, natomiast PEACE & LOVE reprezentuje bardziej nowoczesne i holistyczne podejście, uwzględniające zarówno aspekty fizyczne, jak i psychospołeczne. Wybór protokołu zależy od rodzaju i fazy urazu, a także indywidualnych potrzeb pacjenta.

Dla złagodzenia towarzyszących dolegliwości, na podstawie konsultacji ze specjalistą, wprowadzona może zostać farmakoterapia.

Ortezy, stabilizatory lub szyny są stosowane w celu ochrony i stabilizacji stawu, np. po skręceniach lub złamaniach. Jednocześnie należy pamiętać o zmianie stylu życia. Zalecane są:

• Unikanie przeciążeń – ograniczenie chodzenia po urazie – zmniejsza ryzyko nawrotów.
• Odpowiednie obuwie – amortyzujące, dobrze dopasowane buty minimalizują obciążenia stawu.
• Redukcja masy ciała – zmniejsza nacisk na staw, szczególnie w chorobie zwyrodnieniowej.

Ważnym uzupełnieniem leczenia chorób stawu skokowego jest fizjoterapia, dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta. Specjalista zalecić może m.in.:

• Ćwiczenia ruchowe – poprawiają zakres ruchu, wzmacniają mięśnie stabilizujące staw.
• Terapię manualną – przywraca prawidłowe ustawienie i funkcję stawu.
• Zabiegi fizykoterapeutyczne – ultradźwięki, laseroterapia, krioterapia, elektroterapia zmniejszają ból i stan zapalny.
• Trening propriocepcji – wzmacnia czucie głębokie stawu, zmniejsza ryzyko ponownych urazów.

Leczenie chirurgiczne

Wskazane w przypadku ciężkich uszkodzeń stawu lub w chorobach, które nie reagują na leczenie zachowawcze. Możliwe rozwiązania chirurgii ortopedycznej to:

• Artroskopia stawu skokowego – mało inwazyjna operacja umożliwiająca diagnostykę i leczenie, np. usunięcie ciał wolnych, naprawę więzadeł czy chrząstki.
• Naprawa lub rekonstrukcja więzadeł – stosowana w przypadku przewlekłej niestabilności stawu, np. po zerwaniu więzadeł bocznych.
• Zespolenie kości – w przypadku złamań wymagających stabilizacji, używa się płytek, śrub lub drutów.
• Proteza stawu skokowego – wymiana stawu na sztuczny w zaawansowanej chorobie zwyrodnieniowej, gdy inne metody zawodzą.
• Artrodeza (usztywnienie stawu) – ostateczna metoda leczenia, stosowana w przypadku nieodwracalnych uszkodzeń lub przewlekłego bólu. Polega na zespoleniu kości, aby staw przestał się poruszać.