Rola melatoniny w zaburzeniach snu

Czym jest melatonina?

Melatonina jest hormonem, który występuje w naszym organizmie naturalnie. Wydzielana przez znajdującą się w mózgu szyszynkę bywa nazywana hormonem snu lub hormonem nocy. Uwalnia się w większych ilościach po zapadnięciu zmroku, a szczyt jej wydzielania przypada między 2:00 a 4:00 nad ranem. U ludzi, ale także innych ssaków, koorydynuje pracę tzw. zegara biologicznego, wpływając na rytmy dobowe, sen i czuwanie.

Jakie są zalety i ograniczenia stosowania melatoniny?

Stosowanie melatoniny wydaje się zatem naturalną, prostą, dobrze tolerowaną i dostępną bez recepty metodą wspomagania snu. Niestety, nie zawsze uniwersalną, skuteczną i w pełni bezpieczną.
Jednym z największych ograniczeń melatoniny jest jej krótki okres półtrwania, wynoszący od 30 do 50 minut, co w skrócie oznacza po prostu, że jej działanie dosyć szybko ustaje. Znajdzie zatem większe zastosowanie w leczeniu problemów z zasypianiem niż w zaburzeniach utrzymania i jakości snu. Badania jej skuteczności wskazują na umiarkowane skrócenie czasu potrzebnego do zaśnięcia oraz na wydłużenie całkowitego czasu snu o zaledwie kilkanaście minut w porównaniu do placebo.

Największą skuteczność ze stosowania melatoniny obserwujemy zazwyczaj u osób po 55. roku życia, ponieważ dopiero pod koniec szóstej dekady życia następuje zauważalny fizjologiczny spadek uwalniania naturalnej melatoniny przez szyszynkę.

Melatonina bywa również skuteczna u osób poniżej 55. roku życia, zwłaszcza w przypadku zaburzeń rytmu dobowego, np. u pracowników zmianowych lub w przypadku szybkiej zmiany stref czasowych podczas podróży (tzw. jet lag). Istnieje przy tym ryzyko, że w przypadku zbyt wczesnego lub zbyt późnego przyjęcia melatoniny, rytm dobowy może ulec nawet pogorszeniu. Korzystne w tym przypadku bywa stosowanie dzienników snu. W przypadku chęci przyspieszenia snu, powinniśmy stosować melatoninę wcześniej (nawet do 3 godzin przed pójściem spać) i ograniczyć ekspozycję na światło. W przypadku chęci opóźnienia snu, preparaty melatoniny lepiej stosować bezpośrednio przed snem, a dodatkowo zwiększyć aktywność wieczorną. 

Jakie środki ostrożności zachować?

Melatonina jest lekiem dobrze tolerowanym, jednak należy pamiętać, że nie określono skutków jej długotrwałego stosowania! Przyjmowanie jej preparatów najlepiej ograniczyć zatem do kilku, kilkunastu tygodni lub wyłącznie doraźnego stosowania. Najczęstsze działania niepożądanego obejmują bóle i zawroty głowy, uczucie senności, obniżenie temperatury ciała. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na jakikolwiek składnik preparatu z melatoniną.

Nie jest zalecana w ciąży i podczas karmienia piersią, u dzieci, a także u osób z chorobami wątroby oraz chorobami autoimmunologicznymi. Ostrożnie należy stosować prepataty melatoniny u nastolatków, ze względu na ryzyko pojawienia się ginekomastii przy przewlekłym jej stosowaniu.

W bezsenności, która towarzyszy innym poważniejszym zaburzeniom psychicznym (depresji, chorobie afektywnej dwubiegunowej, zaburzeniom psychotycznym) konieczna jest konsultacja lekarska i ustalenie leczenia przyczynowego. 

Właściwa higiena snu

Pamiętajmy również, aby przed sięgnięciem po suplementy diety i leki stosowane w bezsenności, zawsze zadbać o prawidłową higienę snu. Jej podstawowe zasady to:

• chodzenie do łóżka i wstawanie zawsze o tej samej porze, niezależnie od długości i jakości snu,
• unikanie drzemek w ciągu dnia,
• unikanie podświetlanych ekranów i silnego światła na 1-2 godziny przed snem,
• unikanie spożywania nadmiernych ilości kofeiny, alkoholu i nikotyny. Ostatnia filiżankę kawy najlepiej wypić nie później niż 6 godzin przed planowanym snem,
• unikanie dużego wysiłku fizycznego i umysłowego w porze chodzenia spać,
• unikanie dużych posiłków na przynajmniej 2 godziny przed snem,
• zapewnienie wygody snu w postaci dobrze dobranego materaca, odpowiedniego wyciszenia sypialni, przyciemnienia wnętrza, obniżenia temperatury (najlepiej o 2-3 stopnie względem pomieszczeń dziennych). 

Autor: dr Jakub Kasprzyk