Nadwzroczność (hiperopia) – czym jest dalekowzroczność i jak leczyć tę wadę wzroku?

Czym jest nadwzroczność?

Nadwzroczność, alternatywnie nazywana dalekowzrocznością, a w terminologii medycznej także hiperopią to najczęstsza wada wzroku, występująca w dzieciństwie. Wraz z wiekiem jej częstość zmniejsza się (wśród młodych dorosłych nadwzroczność występuje u ok. 20% populacji). Przed omówieniem objawów i sposobów radzenia sobie z tą wadą refrakcji warto wytłumaczyć, na czym właściwie polega: w oku nadwzrocznym promienie świetlne skupiają się za siatkówką, zamiast dokładnie na jej powierzchni. Aby zobaczyć wyraźnie, oko musi zwiększyć moc soczewki poprzez napięcie mięśnia rzęskowego. Ten mechanizm działa automatycznie, zwłaszcza u dzieci, ale z wiekiem jego skuteczność spada, co może prowadzić do coraz bardziej odczuwalnych trudności w widzeniu z bliska.

Zobacz też: Wada wzroku

 Jak widzi osoba z nadwzrocznością?

Osoby dotknięte dalekowzrocznością zazwyczaj dobrze widzą przedmioty znajdujące się daleko, ale mają trudność z ostrym widzeniem z bliska, szczególnie przy czytaniu, pisaniu czy pracy przy komputerze. Zmiana kształtu soczewki będąca odpowiedzią oka na zaburzenia ostrości obrazu, może prowadzić do zmęczenia, bólu głowy i wymuszać konieczność odsuwania tekstu na dalszą odległość.

Stopnie nadwzroczności

Wyróżnia się wiele typów nadwzroczności, które można podzielić ze względu na nasilenie i pochodzenie. Pierwszy podział wyszczególnia:

• nadwzroczność prostą – do 2,5 dioptrii (D); często przebiega bezobjawowo, szczególnie u młodych osób, które dzięki sprawnemu mechanizmowi akomodacji potrafią skutecznie wyrównywać wadę,
• nadwzroczność średnią i wysoką – odpowiednio w zakresie 2,5–6,0 D i powyżej 6,0 D; tutaj już sama akomodacja nie wystarcza, a trudności w widzeniu z bliska, bóle głowy i zmęczenie wzroku stają się bardziej odczuwalne, dlatego wada wymaga korekcji,
• nadwzroczność wrodzoną – często diagnozowana  u dzieci, zwłaszcza w pierwszych latach życia; zazwyczaj stopniowo zanika wraz ze wzrostem gałki ocznej, ale nie zawsze, z tego powodu tak ważna jest wczesna diagnostyka i kontrola okulistyczna.

Przyczyny nadwzroczności

Jak już zostało wspomniane, inny podział wyodrębnia przyczyny dalekowzroczności, jak np.:

• nadwzroczność osiowa - spowodowana skróceniem długości gałki ocznej: już zmniejszenie jej o 1 mm może skutkować wzrostem wady o 3 dioptrie,
• nadwzroczność krzywiznowa - wiąże się z nadmiernym spłaszczeniem rogówki lub soczewki,
• nadwzroczność wskaźnikowa - wywołana jest zmianą współczynnika załamania soczewki krystalicznej, która występuje w starszym wieku lub u osób chorych na cukrzycę.

Istnieje też rzadsza nadwzroczność pozycyjna, wynikająca z przemieszczenia lub braku soczewki, np. po urazach, zabiegach chirurgicznych albo w przebiegu wad wrodzonych. Ponadto niektóre zespoły genetyczne (np. Loeys-Dietz, Heimler czy Kenny) oraz rzadkie choroby gałki ocznej, jak nanophthalmos (znaczne zmniejszenie rozmiarów gałki ocznej, przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowej budowy) czy aniridia (częściowy lub całkowity brak tęczówki), również mogą być źródłem tej wady. Co ciekawe, udokumentowano przypadki nadwzroczności rozwijającej się po długotrwałych misjach kosmicznych, w konsekwencji obrzęku nerwu wzrokowego i siatkówki.

Typowe objawy dalekowzroczności

U dorosłych jednym z najczęstszych symptomów wskazujących na hiperopię jest tzw. astenopia, czyli zmęczenie oczu wynikające z ciągłego wysiłku akomodacyjnego. Objawia się pieczeniem, łzawieniem, uczuciem piasku pod powiekami, a także bólem głowy, najczęściej w okolicy czołowej lub skroniowej, pojawiającym się po dłuższej pracy z bliska, np. podczas czytania czy korzystania z komputera. Obraz z bliska może się rozmywać, a litery wydają się nieostre, zwłaszcza po kilku minutach wytężonego patrzenia.

Dzieci z nadwzrocznością często nie potrafią opisać swoich trudności. Zamiast tego unikają czytania, mają problemy z koncentracją lub szybko się zniechęcają. Czasem pojawia się zez zbieżny, czyli ustawienie jednego oka „do środka” jako efekt przeciążenia układu wzrokowego. Rodzice mogą zauważyć, że dziecko mruży oczy, przechyla głowę lub siada bardzo blisko telewizora, próbując kompensować wadę. Duża, niekorygowana nadwzroczność obojga oczu może prowadzić do trwałego pogorszenia widzenia (niedowidzenia), zwłaszcza jeśli nie zostanie wcześnie wykryta.

Dodatkowo, nadwzroczność zwiększa ryzyko przewlekłego podrażnienia spojówek i powiek, co może skutkować nawracającymi zapaleniami czy gradówkami.

Dalekowzroczność – profilaktyka i leczenie

Choć nadwzroczność nie zawsze daje się całkowicie „cofnąć”, istnieje wiele sposobów, by zapobiegać jej pogłębianiu się oraz skutecznie walczyć z jej objawami. O tym, jaka forma leczenia będzie najbardziej odpowiednia, dla danego pacjenta decyduje okulista.  

Korekcja dalekowzroczności – jakie okulary lub soczewki wybrać?

Podstawową metodą korekcji są okulary z wypukłymi soczewkami, które ułatwiają skupianie obrazu na siatkówce. W zależności od stopnia wady mogą być używane na stałe lub tylko do pracy z bliska. Alternatywą są soczewki kontaktowe, które nie ograniczają pola widzenia i zapewniają większą swobodę ruchu. Zarówno okulary jak i soczewki mają swoich przeciwników i zwolenników. Jedni cenią sobie okulary, ze względu na łatwość użytkowania, a inni krytykują je za częste ubrudzenia czy narażenie na zaparowywanie. Z kolei soczewki, choć lubiane przez niektórych za niezsuwanie się z nosa i użyteczność w czasie aktywności fizycznej, bywają odrzucane przez konieczność przestrzegania ścisłej higieny czy czasochłonność zakładania i zdejmowania. W doborze odpowiednich okularów i soczewek pomaga optometrysta.

Dla pacjentów szukających trwałego rozwiązania, dostępna jest laserowa chirurgia refrakcyjna, zabiegi takie jak: LASIK, PRK czy LASEK pozwalają na korekcję kształtu rogówki i znaczną poprawę ostrości widzenia, pod warunkiem że wada jest stabilna. W niektórych przypadkach, zwłaszcza u starszych osób, rozważa się wymianę naturalnej soczewki oka na sztuczną (RLE), metodę, która nie tylko leczy nadwzroczność, ale i eliminuje ryzyko zaćmy.

Uzupełnieniem leczenia są ćwiczenia wzrokowe, ograniczenie ekspozycji na ekrany, a w niektórych przypadkach - krople relaksujące mięśnie odpowiedzialne za akomodację.

Dalekowzroczność a inne zaburzenia widzenia wzroku

Dla lepszego zrozumienia omawianej wady wzroku warto podkreślić, czym różni się od innych. Dalekowzroczność (nadwzroczność) polega na tym, że obraz tworzy się za siatkówką, dlatego trudniejsze jest widzenie z bliska. Odwrotnością jest krótkowzroczność (miopia), w której obraz powstaje przed siatkówką i utrudnia widzenie dali. Astygmatyzm natomiast wynika z nieregularnej krzywizny rogówki, przez co obraz jest zniekształcony w różnych kierunkach, niezależnie od odległości. Wady te mogą współwystępować i się nasilać, dlatego tak ważna jest precyzyjna diagnoza i indywidualne dopasowanie korekcji.

Żeby mieć pewność, że diagnoza jest właściwa, należy poddać badaniu okulistycznemu w profesjonalnym gabinecie. 

Dalekowzroczność – o czym warto pamiętać? Podsumowanie

Nadwzroczność to wada, która może istotnie wpływać na komfort codziennego funkcjonowania, nie tylko u dzieci, ale także u dorosłych. Objawia się trudnością w widzeniu z bliska, zmęczeniem wzroku i bólami głowy, a jej przyczyny mogą być zarówno wrodzone, jak i nabyte. Kluczowa jest wczesna diagnostyka i indywidualnie dobrana korekcja: okulary, soczewki kontaktowe lub chirurgia refrakcyjna. Współistnienie z innymi wadami wzroku wymaga szczególnej uwagi specjalisty, dlatego nie warto odkładać wizyty u okulisty.