Klaustrofobia: lęk przed zamknięciem. Objawy, przyczyny, leczenie

Gdy strach przed zamknięciem staje się realną przeszkodą

Klaustrofobia to jedno z częściej występujących zaburzeń lękowych, które może znacząco utrudniać codzienne życie. Osoba cierpiąca na ten typ fobii doświadcza silnego, irracjonalnego lęku w sytuacjach, które wiążą się z ograniczoną przestrzenią lub poczuciem „uwięzienia”. Choć dla osób z zewnątrz może się to wydawać przesadzone, dla osoby z klaustrofobią myśl o przebywaniu w windzie, toalecie publicznej, zatłoczonym autobusie czy tunelu może wywołać reakcję paniki.

Klaustrofobia – lęk, który zamyka przestrzeń

Klaustrofobia, choć często bagatelizowana przez osoby z zewnątrz, może być dla cierpiącego  realnym ograniczeniem codziennego funkcjonowania. Ten specyficzny typ zaburzenia lękowego objawia się irracjonalnym, często paraliżującym strachem przed zamkniętymi, małymi lub ciasnymi przestrzeniami.                                    

Osoba dotknięta klaustrofobią może unikać miejsc sprzyjających wystąpienia lęku np. wind, tuneli, środków transportu, toalet publicznych czy tłumów, nie ze względu na konkretne zagrożenie, lecz przez niekontrolowaną reakcję lękową wywoływaną przez samo przebywanie w takich miejscach  a nierzadko już przez myśl o nich.  

Warto podkreślić, że w niektórych sytuacjach medycznych, takich jak badanie rezonansem magnetycznym wówczas klaustrofobia staje się nie tylko utrudnieniem, ale wręcz przeciwwskazaniem. Zamknięcie w ciasnym tunelu aparatu do rezonansu, konieczność pozostania w bezruchu i ograniczona kontrola nad otoczeniem mogą wywołać silne objawy lękowe.

Czym właściwie jest klaustrofobia?

Z punktu widzenia psychologii klaustrofobia to jedno z zaburzeń należących do grupy tak zwanych. fobii specyficznych – czyli lęków wywoływanych przez konkretne bodźce. W tym przypadku lęk uruchamiają zamknięte przestrzenie, które osoba z fobią kojarzy z brakiem możliwości ucieczki lub utratą kontroli nad sytuacją. Osoba lękowa odczuwa bardzo realny strach, któremu często towarzyszy silna reakcja fizjologiczna.

W klasyfikacji ICD-10 klaustrofobia figuruje jako zaburzenie psychiczne z grupy zaburzeń lękowych. Może mieć różne natężenie – od łagodnego dyskomfortu po silne napady paniki.

Jak objawia się klaustrofobia?

Reakcje klaustrofobiczne mogą występować w wielu różnych sytuacjach – w windzie, w samolocie, w zatłoczonym sklepie, w małej łazience lub podczas jazdy samochodem. Objawy mogą mieć zarówno charakter psychiczny, jak i somatyczny.

Najczęstsze objawy klaustrofobii to:

• nagły, silny napad lęku, niepokoju lub uczucia paniki,
• przyspieszone bicie serca i oddech,
• duszność, zawroty głowy, uczucie omdlenia,
• pocenie się, zimne poty,
• drżenie rąk, napięcie mięśni,
• uczucie gorąca lub przeciwnie – zimna,
• ból lub ucisk w klatce piersiowej,
• wymioty
• uczucie utraty kontroli lub lęk przed śmiercią.
• myśli katastroficzne, np. „zaraz umrę” lub „nie wydostanę się stąd”.

W skrajnych przypadkach może dojść do ataku paniki. W związku z tym wiele osób cierpiących na klaustrofobię zaczyna unikać sytuacji, które mogą wywołać objawy – co niestety prowadzi do pogłębiania problemu.

Skąd bierze się klaustrofobia? Znane nam przyczyny

Przyczyny klaustrofobii są złożone i do dziś nie zostały jednoznacznie określone. Wśród czynników ryzyka wymienia się zarówno uwarunkowania biologiczne, jak i czynniki środowiskowe oraz psychologiczne.

U niektórych osób lęk może mieć swoje źródło w traumatycznych doświadczeniach z przeszłości  np. przypadkowym zamknięciu w szafie jako dziecko, wypadku samochodowym czy przebywaniu w windzie, która się zatrzymała. Takie przeżycia mogą pozostawić trwały ślad w psychice i uruchamiać lęk na zasadzie skojarzenia.

Z drugiej strony, niektórzy badacze wskazują na udział czynników neurobiologicznych, takich jak nadaktywność ciała migdałowatego, jest to obszar mózgu odpowiedzialny za przetwarzanie emocji.

Warto też wspomnieć o tzw. modelowaniu – mechanizmie uczenia się przez obserwację. Jeśli dziecko często widzi, reakcje rodzica np. lęk przed zamkniętą przestrzenią, może przejąć ten wzorzec jako swój.

Podejście psychoanalityczne posuwa się krok do przodu, sugerując, że klaustrofobia występuje u każdego człowieka w jakimś stopniu – jako podświadomy lęk przed utratą wolności lub kontroli. Różnice pojawiają się dopiero w nasileniu i sposobie reagowania.

Zobacz też: Stany lękowe – czym są, przyczyny, postępowanie

Czy klaustrofobię można leczyć?

Tak i to z dużym powodzeniem. Najskuteczniejszą formą terapii jest podejście poznawczo-behawioralne, a szczególnie tzw. terapia ekspozycyjna. Polega ona na stopniowym oswajaniu lęku – pacjent, pod okiem terapeuty, konfrontuje się z sytuacjami, które wywołują strach. Z czasem uczy się, że te sytuacje nie stanowią zagrożenia, a objawy można kontrolować.

W trakcie terapii ekspozycyjnej osoba stopniowo, pod kontrolą terapeuty, konfrontuje się z sytuacjami wywołującymi lęk – zaczynając od łagodnych bodźców i przechodząc do bardziej wymagających. Dzięki temu pacjent uczy się, że zamknięte przestrzenie nie są realnym zagrożeniem, a reakcje lękowe można kontrolować. Proces ten, choć może być nieprzyjemny, przynosi trwałe efekty i pozwala odzyskać kontrolę nad własnym zachowaniem.

W przypadkach bardziej zaawansowanych lub gdy objawy utrudniają rozpoczęcie terapii, można rozważyć wsparcie farmakologiczne np. krótkoterminowe stosowanie leków przeciwlękowych lub antydepresyjnych  zawsze pod kontrolą lekarza psychiatry.

Strategie radzenia sobie z klaustrofobią na co dzień

Poza terapią, istnieją też metody codziennego radzenia sobie z klaustrofobią, które mogą być pomocne w kryzysowych sytuacjach:

• techniki relaksacyjne – głębokie oddychanie, medytacja, joga, progresywna relaksacja mięśni;
• wizualizacja i wyobrażenia – przeniesienie uwagi na spokojne, bezpieczne miejsce;
• zamykanie oczu lub skupienie wzroku na jednym punkcie, by zmniejszyć intensywność bodźców;
• odwracanie uwagi – słuchanie muzyki, powtarzanie afirmacji, czy proste zadania logiczne;
• wsparcie społeczne – rozmowa z zaufaną osobą, obecność bliskich lub grupy wsparcia.

Kluczowe jest, aby nie unikać lękowych sytuacji za wszelką cenę, ponieważ unikanie wzmacnia lęk. Ważne jest stopniowe, kontrolowane przełamywanie swoich granic, najlepiej z pomocą specjalisty.

Klaustrofobia – podsumowanie

Klaustrofobia to poważne, ale możliwe do opanowania zaburzenie lękowe, które potrafi znacząco wpłynąć na życie osoby chorej. Jej źródła mogą być złożone  od traum dziecięcych, przez czynniki biologiczne, po mechanizmy uczenia się jednak niezależnie od przyczyn, istnieją skuteczne sposoby leczenia i radzenia sobie z tym problemem.

Psychoterapia, techniki relaksacyjne i wsparcie społeczne mogą sprawić, że lęk przestanie rządzić codziennością. Jeśli objawy są uporczywe lub utrzymują się przez dłuższy czas, warto jak najszybciej zwrócić się o pomoc do psychologa lub psychoterapeuty – to pierwszy krok w stronę wolności od lęku i odzyskania pełni życia.