Czym jest depresja poporodowa? Trudności, objawy i leczenie

Kiedy pojawia się depresja poporodowa?

Choć potocznie depresja poporodowa kojarzy się przede wszystkim z okresem krótko po narodzinach dziecka, to jednak rozpoznaje się ją również wtedy, gdy objawy zaburzeń nastroju pojawiają się po raz pierwszy w drugim półroczu życia niemowlęcia. Również okres ciąży może wiązać się z doświadczaniem objawów depresyjnych, których nie należy lekceważyć i zawsze podchodzić do nich z uważnością oraz świadomością, że nieleczone mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia mamy oraz jej dziecka. Na depresję poporodową może zachorować zarówno pierworódka, jak i kobieta, która urodziła kolejny raz.

Depresja poporodowa wciąż pozostaje zbyt rzadko rozpoznawana. Wiele kobiet (szacuje się, że nawet co druga) nie zgłasza się po pomoc, a ich otoczenie albo bagatelizuje problem albo bardziej koncentruje się na aspektach fizycznego dochodzenia mamy do siebie po porodzie. Złe samopoczucie psychiczne kobiety bywa tłumaczone zmęczeniem, niewyspaniem, okresem przejściowym, który szybko minie, jak tylko zaadoptuje się do nowej sytuacji, jaką jest opieka nad noworodkiem. Zdarza się też nie raz, że najbliżsi członkowie rodziny wręcz zniechęcają kobietę do tego, aby zgłosiła się do psychologa czy psychiatry, często w obawie, że ten ostatni zaproponuje włączenie leków.

Niekiedy mama malutkiego dziecka nie ma świadomości, że to jak się czuje dawno wykroczyło poza normę dla typowego samopoczucia psychicznego i fizycznego kobiety po porodzie i w pierwszym roku życia niemowlęcia. Potrafi być głęboko zszokowana, gdy podczas np. rutynowej wizyty u któregoś z lekarzy lub podczas konsultacji u psychologa często umawianej w innej sprawie, dowiaduje się, że prawdopodobnie choruje na depresję. Kobiety często ukrywają przed bliskimi to, jakie jest ich samopoczucie, ponieważ czują presję, że powinny czuć się szczęśliwe z faktu, że urodziły dziecko. Boją się, że ktoś potwierdzi to, co one same o sobie myślą, a mianowicie, że są złymi matkami.

Przeczytaj także: Jak dbać o zdrowie psychiczne?

Jak objawia się depresja poporodowa?

Objawy depresji poporodowej są w zasadzie tożsame z objawami „zwykłego” epizodu depresji, jednak ze względu na ścisłe powiązanie z momentem narodzin dziecka, mają też swoją specyfikę. Do objawów depresji poporodowej zaliczamy:

• obniżenie nastroju, przygnębienie, które towarzyszy osobie chorującej przez większość czasu;
• rezygnacja z dotychczasowych aktywności i utrata zainteresowań;
• zwiększone łaknienie lub jego brak;
• nadmierna senność lub bezsenność;
• zmęczenie, brak energii;
• pogorszenie koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci, trudności z podejmowaniem decyzji;
• mogą pojawić się myśli i tendencji samobójcze.

Kobieta, która cierpi na depresję poporodową może w sposób nadmiernie nieadekwatny zamartwiać się o stan zdrowia i rozwój dziecka. Może być przekonana, że z dzieckiem jest „coś nie tak”, że niemowlę jest bardziej wymagające od innych dzieci lub że „coś mu się stanie”. Mama jest przekonana, że nie potrafi dobrze zająć się dzieckiem i prawidłowo zaspokoić jego potrzeb. Uważa, że jest „złym” rodzicem, z czym wiąże się doświadczanie głębokiego poczucia winy. Kobieta w obawie, że nieumyślnie zrobi własnemu dziecku krzywdę może unikać zajmowania się nim oraz doświadczać panicznego lęku przed zostawaniem z nim sam na sam. Może też czuć się zobojętniała, pozbawiona emocji, wykonywać niejako mechanicznie zabiegi pielęgnacyjne wokół dziecka, a także odczuwać, że nie jest w stanie emocjonalnie i fizycznie zbliżyć się do partnera. Często też kobiety skarżą się na rozdrażnienie, napięcie, płaczliwość.

Pomocnym narzędziem mogącym pomóc we wstępnej ocenie stanu emocjonalnego mamy i określeniu czy istnieje prawdopodobieństwo tego, że choruje ona na depresję poporodową jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej. Kwestionariusz ten składa się z 10 pytań, z czterema możliwymi odpowiedziami dotyczącymi samopoczucia w ostatnich 7 dniach. Kwestionariusz można wypełnić samodzielnie, ale jego wyniki warto omówić wspólnie z psychologiem lub psychiatrą.

Jak odróżnić depresję poporodową od baby blues?

Czasami choroba jaką jest depresja poporodowa bywa mylona z tzw. smutkiem poporodowym, inaczej baby blues. Baby blues jest obniżeniem nastroju, które dotyka powszechnie kobiety zwykle pomiędzy 3 a 5 dniem po porodzie i utrzymuje się przez pierwsze 2-3 tygodnie po porodzie (szacuje się, że nawet do 80% kobiet może mierzyć się ze smutkiem poporodowym) i jest naturalną odpowiedzią na trudy porodu oraz zmiany hormonalne w ciele kobiety, np. spadek beta-endorfin. Objawy najczęściej są łagodne i co najważniejsze ustępują same.

Depresja poporodowa zaczyna się najczęściej w okresie 4-6 tygodni po porodzie. Zdarza się także, że po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu okazuje się, że kobieta chorowała już w trakcie ciąży, a po urodzeniu dziecka objawy jedynie się nasiliły. Szacuje się, że dzieje się tak nawet w 1/3 przypadków „depresji poporodowych”.

Jak długo trwa depresja poporodowa?

Przede wszystkim należy pamiętać, że objawów depresji nigdy nie należy lekceważyć i liczyć na to, że „same przejdą”. Chociaż zdarzają się sytuacje, że kobieta, która otrzyma bardzo dużo wsparcia, opieki i pomocy ze strony rodziny i przyjaciół powróci samoistnie do równowagi psychicznej, to jednak u około 30% kobiet depresja będzie utrzymywać się jeszcze długo po pierwszych urodzinach dziecka z dużym ryzykiem nawrotów w przyszłości. Nie jest rzadkością, że depresja poporodowa jest rozpoznawana nawet po 2 latach jej trwania, gdy umęczona mama, często, np. po namowach ojca dziecka, zgłasza się do lekarza.

Jakie są przyczyny depresji poporodowej?

Depresja poporodowa może być wywołana szeregiem różnych czynników zarówno natury biologicznej, sytuacyjnej, związanych bezpośrednio z przebiegiem ciąży i porodu oraz psychospołecznych. Do czynników biologicznych zalicza się predyspozycję genetyczną, a także zakłócenia w równowadze hormonalnej po porodzie, cukrzycę ciążową, występowanie stanów depresyjnych przed, jak i w trakcie ciąży. Wcześniejsze poronienie, poważne komplikacje zdrowotne dotyczące matki lub dziecka w trakcie i po ciąży, ciąża zagrożona, konieczność hospitalizacji podczas jej trwania, poród przedwczesny, poród przedłużający się, a także taki, który jest doświadczany przez kobietę jako traumatyczny mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia poporodowych zaburzeń nastroju.

Czynniki społeczno-środowiskowe, które mają znaczenie w etiologii depresji poporodowej to:

• nieobecność partnera lub brak wsparcia ze jego strony;
• doświadczanie różnych form przemocy;
• problemy mieszkaniowe, finansowe, brak zatrudnienia lub obawa przed jego utratą;
• niechciana ciąża;
• konfliktowe, napięte lub oziębłe relacje z najbliższą rodziną.

W literaturze wskazuje się również na pewne czynniki psychiczne, które sprzyjają depresji poporodowej, np. tendencja do przeżywania różnych wydarzeń życiowych w sposób pełen lęku, obaw, pesymizmu. Również kobiety o cechach perfekcjonistycznych, które mają wysoką potrzebę kontroli, stawiające sobie i innym bardzo wysokie wymagania, mogą doświadczać głębokiego zawodu i poczucia winy, że nie są takimi matkami jakimi w ich mniemaniu powinny być. Mogą nie radzić sobie w sytuacji, gdy pojawienie się niemowlęcia wprowadza w życie rodziny wiele nowych wyzwań, nieprzewidzianych sytuacji, w tym takich które zakłócają próby wprowadzenia idealnego rytmu dnia.

Przeczytaj także: Najczęstsze zaburzenia psychiczne - wszystko, co musisz o nich wiedzieć

Depresja poporodowa u mężczyzn

Co istotne na depresję poporodową chorują również mężczyźni. Uważa się, że nawet co 10 ojciec niemowlęcia może mieć objawy depresyjne. Najczęściej ujawniają się one około 3 do 6 miesięcy po narodzinach dziecka. Zaburzenia nastroju u mężczyzn związane są często ze stresem  wynikającym z konieczności przyjęcia na siebie dodatkowej odpowiedzialności oraz poczucia, że teraz to mężczyzna musi utrzymać i zadbać o całą rodzinę.

Zmiana relacji z matką dziecka, poczucie braku wsparcia oraz problemy finansowe i zawodowe również mogą pogorszyć stan psychiczny mężczyzny. Częściej objawy depresji stwierdza się też u ojców, których partnerki chorują na depresję poporodową.

Depresja poporodowa – jak pomóc?

Rodzaj pomocy jaki powinien być wdrożony w sytuacji depresji poporodowej zależy od nasilenia objawów choroby. W stanach lekkich wystarczające może okazać się wsparcie rodziny oraz psychoterapia. Bardzo ważne, aby członkowie rodziny nie bagatelizowali słów wypowiadanych przez matkę niemowlęcia oraz zmian w jej zachowaniu. Konieczne jest też zapewnienie pomocy w codziennych obowiązkach przy dziecku, umożliwienie mamie odpowiedniej ilości snu, zadbanie o to, aby miała czas zjeść czy zadbać o higienę.

Dla wielu kobiet wielką ulgę przynoszą spotkania w ramach grup wsparcia dla mam doświadczających podobnych problemów po narodzinach dziecka. Sesje grupowe lub indywidualne dają przestrzeń do otwartego wyrażania uczuć związanych z macierzyństwem, pozwalają wypowiedzieć na głos własne obawy i wątpliwości, otrzymywać zrozumienie bez prób oceniania czy doradzania na siłę, a także ściągnąć z siebie brzemię nierealistycznych oczekiwań względem siebie.

Niekiedy jednak pomoc psychologiczna może być niewystarczająca, a objawy tak nasilone, że konieczna jest interwencja lekarska. Mitem jest, że nie ma leków, które można stosować w sytuacji, gdy kobieta karmi piersią. Farmakoterapia prowadzona pod ścisłym nadzorem psychiatry jest bezpieczna dla matki i dziecka. Należy pamiętać, że to właśnie brak leczenia depresji poporodowej o umiarkowanym i znacznym nasileniu może przynieść poważne konsekwencje dla zdrowia i życia zarówno matki, jak i dziecka.

Autorka: Kamila Raczyńska-Gutkowska - psycholożka, psychoterapeutka