Choroba afektywna dwubiegunowa – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Na czym polega choroba afektywna dwubiegunowa?

Choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD, ang. Bipolar Affective Disorder) to zaburzenie polegające na naprzemiennie występujących po sobie epizodach depresyjnych i maniakalnych, czasem też hipomaniakalnych i mieszanych o różnej częstotliwości oraz intensywności. Dwubiegunowość w nazwie zaburzenia oznacza więc wahania nastroju od euforii po głęboki smutek.

Ze względu na występowanie różnych rodzajów epizodów zaburzenie afektywne dwubiegunowe dzieli się na podtypy.

Choroba afektywna dwubiegunowa typu I

Choroba afektywna dwubiegunowa typu 1 charakteryzuje się występowaniem wielu epizodów depresyjnych, które są przeplatane przynajmniej jednym lub kilkoma epizodami manii.

Choroba afektywna dwubiegunowa typu II

W chorobie afektywnej dwubiegunowej typu 2 epizody depresyjne, które występują zwykle częściej niż w typie 1, przeplatają się z jednym lub kilkoma epizodami hipomanii. Hipomania to łagodniejsza forma manii, która jednak wpływa na nastrój i zachowanie chorego.

Choroba dwubiegunowa a schizofrenia

Choroba afektywna dwubiegunowa i schizofrenia to dwa odrębne zaburzenia psychiczne, różniące się przede wszystkim charakterem objawów i przebiegiem. Choroba dwubiegunowa cechuje się przede wszystkim wahaniami nastroju między epizodami manii (lub hipomanii) a depresji. Z kolei schizofrenia charakteryzuje się trwałymi zaburzeniami myślenia, percepcji oraz obecnością objawów takich jak urojenia czy omamy. Warto jednak zauważyć, że u niektórych osób z ChAD mogą pojawiać się także objawy wytwórcze, np. urojenia czy halucynacje, co czasami utrudnia rozróżnienie obu schorzeń i wymaga szczegółowej diagnostyki oraz indywidualnego podejścia terapeutycznego.

Choroba dwubiegunowa – objawy

Zgodnie ze statystykami uznaje się, że choroba dwubiegunowa charakteryzuje się częstszym występowaniem epizodów depresyjnych, a rzadszym maniakalnych. Depresja w tym zaburzeniu może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Jak zachowuje się osoba z chorobą dwubiegunową podczas poszczególnych epizodów?

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej – epizod depresyjny

Epizod depresyjny można dość łatwo rozpoznać. Objawia się m.in. znaczącym spadkiem nastroju, brakiem wiary w siebie, nawracającymi lękami, niezdolnością do wykonywania najprostszych czynności, w skrajnych przypadkach nawet mycia się czy wstania rano z łóżka, hipersennością lub odwrotnie bezsennością. Osoba doświadczająca objawów depresji może być zahamowana psychoruchowo – nie ma wtedy szansy na nawiązanie z nią kontaktu wzrokowego i słownego. Jest ciągle senna, ma obniżony popęd seksualny, nie ma ochoty jeść, ciągle odczuwa lęk. Bardzo często depresja w chorobie dwubiegunowej kończy się myślami samobójczymi, a nawet czynami samobójczymi.

Objawy epizodu depresyjnego w ChAD – podsumowanie:

• znacznie obniżony nastrój,
• smutek, niepokój,
• płaczliwość,
• brak energii do życia,
• zmiana zachowania oraz zainteresowań,
• niski poziom koncentracji,
• ospałość, zmęczenie, problemy ze snem, bezsenność,
• myśli samobójcze, a czasami także podejmowanie prób samobójczych.

Choroba afektywna dwubiegunowa objawy – epizod maniakalny

Drugą stroną choroby są epizody maniakalne. Osoba doświadczająca ich często zachowuje się „jak w cudownym śnie”. Wydaje się jej, że wszystko może, jest niesamowicie zdolna i aktywna. Osoba taka jest przekonana, że nie musi jeść, spać, odpoczywać, odczuwa nadmiar sił, pomysłów, wiary w siebie i swoją moc sprawczą. Zdarza się, że uznaje się za super kreatywną – potrafi rozwiązać dowolny problem – również taki, z którym ludzkość nie poradziła sobie do tej pory. Ponieważ osoby doświadczające manii często mają rozbuchane libido, zdarzają się im przypadkowe romanse, nieplanowane ciąże, a potem idące za tym problemy. Należy mocno podkreślić, że mania nie jest stanem pozytywnym. Osoba w stanie maniakalnym szybciej myśli, szybciej mówi i wszystko robi „lepiej” niż inni. Za tym pojawia się rozdrażnienie wynikające z niezrozumienia przez otoczenie. Nierzadko osoby w manii zachowują się impulsywnie, tracąc dużą ilości pieniędzy lub ryzykując życie swoje i innych. Zaczynają również przesadzać z alkoholem lub innymi używkami, a także eksponować swój nastrój za pomocą stroju i zachowania.

Po zakończeniu epizodu maniakalnego u pacjenta może pojawić się uczucie wstydu związane z pewnymi zachowaniami i działaniami, do których dochodziło w trakcie trwania tego stanu.

Objawy epizodu maniakalnego w ChAD – podsumowanie:

• bardzo wysoki poziom energii,
• drażliwość, brak koncentracji,
• nadmierny popęd seksualny,
• skłonność do podejmowania ryzykownych zachowań,
• zmiana codziennych nawyków,
• nadmierna pewność siebie,
• przekonanie o tym, że trzeba wszystko robić jak najszybciej (mówić, chodzić).

ChAD objawy – hipomania

Lżejszą postacią manii jest hipomania, która wiąże się z mniejszą liczbą objawów i ich nasileniem. Na co dzień można ją łatwo pomylić po prostu z dobrym humorem. Osoby z hipomanią podejmują się zadań, których nie kończą. Ich działania są lekkomyślne, jednak częściowo kontrolowane – zupełnie inaczej niż w manii. Podczas hipomanii mniej śpią, mają podwyższoną aktywność i energię życiową. Wszystko, co sobie zaplanują, musi zostać wykonane „tu i teraz”. To z kolei często prowadzi do frustracji i rozdrażnienia, kiedy plan się nie powodzi.

Objawy dwubiegunowości – epizod mieszany

Objawy ChAD w postaci epizodu mieszanego charakteryzują się jednoczesnym pojawianiem się symptomów depresji oraz manii lub hipomanii. Może występować spowolnienie ruchowe przy jednoczesnym nasileniu myśli, które często przybierają formę gonitwy, a także uczucie niepokoju i drażliwości. Z kolei zwiększona aktywność fizyczna i psychiczna może współwystępować z uczuciem smutku, utratą radości życia oraz myślami samobójczymi. Szczególnie uważna obserwacja jest niezbędna w przypadku stanów mieszanych, które łączą pobudzenie z objawami depresji, gdyż znacząco wzrasta ryzyko myśli i prób samobójczych.

Objawy choroby dwubiegunowej mogą więc być bardzo zróżnicowane i nawracające, co niekiedy utrudnia jej rozpoznanie i leczenie, dlatego tak ważna jest wczesna diagnoza oraz odpowiednie wsparcie.

Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny

Przyczyny choroby dwubiegunowej są złożone i nie zawsze możliwe jest ich stuprocentowe ustalenie.

Ogromny wpływ na pojawienie się i rozwijanie się choroby afektywnej dwubiegunowej mają czynniki społeczne, środowiskowe i psychiczne. Z badań wiemy, że pierwszy epizod choroby bardzo często łączy się z konkretnym przeżyciem o dużym ładunku stresowym. Może to być wypadek, śmierć w rodzinie, a w przypadku kobiet – ciąża i poród. Istotnym czynnikiem są również uszkodzenia układu nerwowego – choroby neurodegeneracyjne i uszkodzenia spowodowane np. nadużywaniem alkoholu czy innych substancji psychoaktywnych. Warto jednak zauważyć, że nawet u osób, które nie doświadczyły żadnego z opisywanych traumatycznych wydarzeń, choroba może się rozwinąć samoistnie.

Ponadto wśród przyczyny ChAD wymienia się:

• czynniki genetyczne, czyli występowanie tego zaburzenia w bliskiej rodzinie. Zatem czy choroba dwubiegunowa jest dziedziczna? Badania dowodzą, że ryzyko pojawienia się choroby afektywnej dwubiegunowej wynosi aż 75%, jeśli zaburzenie było widoczne u obojga rodziców,
• różne choroby somatyczne, w tym np. niedoczynność tarczycy,
• zaburzenia neuroprzekaźnictwa w mózgu,
• czynniki środowiskowe, wśród których można wyróżnić otoczenie społeczne, tempo życia, stres.

Należy zaznaczyć, że najczęstszymi przyczynami choroby dwubiegunowej są czynniki genetyczne (co rozwiewa nieco wątpliwości, czy dwubiegunowość jest dziedziczna), a zaraz za nimi środowiskowe.

Kto choruje na chorobę dwubiegunową?

Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie występujące zarówno u nastolatków, jak i młodych dorosłych oraz ludzi w średnim i starszym wieku. Najczęściej choroba objawia się przed ukończeniem 20. roku życia, co dotyczy od 30 do 60% pacjentów. Co ważne, nawet u 15% chorych pierwszy epizod jest widoczny jeszcze przed 13. rokiem życia.

W 90% przypadków choroba rozpoczyna się od epizodu depresyjnego, a dopiero później ujawnia się druga faza zaburzenia, czyli mania. Wczesny początek ChAD wiąże się z czynnikami genetycznymi, ale także nadmiernym stresem w środowisku oraz nadużywaniem substancji psychoaktywnych.

Diagnoza choroby dwubiegunowej

Diagnoza ChAD jest procesem złożonym i wymaga dużej precyzji oraz doświadczenia ze strony specjalistów psychologa i psychiatry. Najczęściej diagnozują ją psychiatrzy, którzy na podstawie szczegółowego wywiadu klinicznego oceniają historię zmian nastroju pacjenta, jego objawy oraz przebieg zaburzeń. W diagnostyce wykorzystuje się również narzędzia standaryzowane, takie jak test na chorobę dwubiegunową czy inne kwestionariusze przesiewowe, które pomagają wykryć cechy charakterystyczne dla tego schorzenia.

Warto podkreślić, że diagnoza bywa utrudniona, gdy pacjent zgłasza się w trakcie epizodu depresyjnego lub maniakalnego, co może ograniczać pełen obraz kliniczny. Szczególnie skomplikowane jest rozpoznanie ChAD typu 2, gdzie dominuje hipomania, często niezauważana lub mylona z normalnym dobrym nastrojem. W takich przypadkach nawet długotrwałe leczenie pacjenta jako osoby z depresją może nie przynieść oczekiwanych rezultatów, dopóki nie zostanie postawiona właściwa diagnoza.

Testy na chorobę afektywną dwubiegunową nie stanowią samodzielnej podstawy diagnozy, lecz wspierają proces diagnostyczny, wskazując na konieczność dalszej, dokładnej oceny przez specjalistę. Właściwe rozpoznanie wymaga również zebrania informacji od rodziny i bliskich, ponieważ pacjent często nie jest świadomy lub nie pamięta epizodów maniakalnych bądź hipomaniakalnych.

Choroba dwubiegunowa – leczenie ChAD

Czy choroba dwubiegunowa jest wyleczalna? Celem terapii jest osiągnięcie remisji, czyli stanu wolnego od objawów manii, hipomanii i depresji, co znacząco poprawia jakość życia i funkcjonowanie chorego. Jednak należy pamiętać, że nie można jej całkowicie wyleczyć.

Jak wyjść z choroby dwubiegunowej? Terapia choroby dwubiegunowej opiera się na trzech filarach: farmakoterapii, psychoterapii indywidualnej  oraz psychoedukacji pacjenta i jego otoczenia. Dodatkowo pacjenci mogą uczęszczać na spotkania grup terapeutycznych.

Ważne jest zażywanie leków na ChAD, nazywanych stabilizatorami nastroju (leki normotymiczne, np. węglan litu czy kwas walproinowy, lamotrygina, karbamazepina), które sprawiają, że wiele osób znajduje się w okresie remisji, a więc nie występują u nich objawy depresyjne i maniakalne. Dodatkowo często przypisywane leki na dwubiegunowość to także leki przeciwdepresyjne SSRI, neuroleptyczne, przeciwmaniakalne (np. olanzapina, klozapina, kwetiapina, risperidon), leki przeciwlękowe (, lorazepam, klorazepan, oxazepam, diazepam, alprazolam) oraz nasenne (np. zolpidem).

Jeśli chodzi o psychoterapię, to największą popularnością cieszy się nurt poznawczo-behawioralny (CBT), opierający się na sprawdzonych efektach oraz empirycznych założeniach. Dzięki takiej terapii osoba dotknięta chorobą afektywną dwubiegunową uczy się rozpoznawać objawy epizodów i skutecznie sobie z nimi radzić. Głównym celem terapii jest więc przywrócenie pacjenta do stanu równowagi, co pozwala na odzyskanie pełnej zdolności do funkcjonowania w różnych sferach życia – społecznej, rodzinnej i zawodowej.

Czy choroba dwubiegunowa jest groźna?

Choroba dwubiegunowa, znana także potocznie jako dwubiegunowość, to poważne zaburzenie nastroju, które bez odpowiedniego leczenia może prowadzić do przykrych konsekwencji zdrowotnych i społecznych. Nieleczona choroba dwubiegunowa wiąże się z nasileniem epizodów manii i depresji, co znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie oraz zwiększa ryzyko samobójstw. Objawy tej choroby u dorosłych obejmują gwałtowne wahania nastroju, problemy z koncentracją, zmiany energii oraz impulsywne zachowania, które mogą prowadzić do konfliktów rodzinnych czy utraty pracy.

Co ważne, choroba dwubiegunowa u dzieci również występuje, choć często bywa trudniejsza do rozpoznania ze względu na specyfikę rozwoju psychicznego młodych pacjentów i różnorodność symptomów. Wczesna diagnoza i właściwe leczenie choroby dwubiegunowej pozwalają na skuteczną kontrolę objawów oraz poprawę jakości życia. Terapia obejmuje zarówno farmakologię, jak i psychoterapię, które razem pomagają stabilizować nastrój i zapobiegać nawrotom.

Zrozumienie, na czym polega dwubiegunowość, jest kluczowe dla szybkiego rozpoznania i podjęcia właściwego leczenia. Regularne monitorowanie i wsparcie medyczne pomagają minimalizować negatywne skutki dwubiegunowości – objawów różnego rodzaju, dzięki czemu pacjenci mogą prowadzić pełniejsze i bardziej satysfakcjonujące życie.