Czy zdrowe poczucie własnej wartości to to samo, co bezwarunkowe pokochanie siebie? Jak radzić sobie z niską samooceną?

Czym jest poczucie własnej wartości?

Mówiąc o poczuciu własnej wartości, po pierwsze mówimy o sumie ocen dotyczących rozmaitych sfer naszego życia i ról, jakie pełnimy, a po drugie – o ogólnym, całkowicie subiektywnym poczuciu zadowolenia, satysfakcji lub jej braku z tego kim jesteśmy jako człowiek w danym momencie życia. Nasze poczucie własnej wartości jest bardzo mocno połączone z naszą sytuacją życiową, tym, jak naszym zdaniem wypadamy w porównaniu z innymi osobami z grupy społecznej, do której przynależymy, tym, jak wyglądają kluczowe relacje w naszym życiu, co słyszymy na swój temat i dostajemy w tych relacjach od innych ludzi. I to, że nasze poczucie własnej wartości w tym aspekcie jest warunkowe, to objaw zdrowia psychicznego, tego, że jesteśmy osobami, które mają samoświadomość, wgląd, widzą i odczytują przekaz, jaki otrzymują od innych ludzi. Bezwarunkowe poczucie własnej wartości w tym aspekcie byłoby bardziej wypieraniem czy zaprzeczaniem temu, czego doświadczamy.

Bardzo ważne tu jest zaznaczenie, że jeżeli od kluczowych dla nas osób otrzymujemy informację, że z nami jest coś nie tak, że jesteśmy wadliwi – nie oznacza to, że tacy jesteśmy; oznacza to, że otrzymywanie takiego komunikatu przez dłuższy czas – na pewno doprowadzi do tego, że poczujemy się źle, pomyślimy, że faktycznie nie zasługujemy na miłość, pojawi się zwątpienie co do własnej wartości, dlatego w aspekcie społecznym poczucie własnej wartości u czującej, empatycznej, zdrowej osoby zawsze jest w pewnym stopniu warunkowe.

Bezwarunkowy aspekt poczucia własnej wartości jest bardziej połączony z naszym światopoglądem, filozofią życiową, duchowością, niż z tym, co dzieje się w naszym życiu. To postawa czy przekonanie o tym, że skoro jestem człowiekiem, żyję, istnieję - to tak, jak każdej żywej istocie należy mi się szacunek i jak każdy mam prawo być tutaj i wieść szczęśliwe życie.

Przeczytaj: Budowanie odporności psychicznej – o wewnętrznej sile słów kilka

Jak zmienia się nasze poczucie wartości i dlaczego?

Nasz stosunek do samych siebie, ocena siebie i swojego życia zmienia się na przestrzeni lat, etapów życia, na których obecnie jesteśmy, może też różnić się w odniesieniu do różnych ról społecznych i życiowych, jakie pełnimy. Możemy na przykład świetnie myśleć o sobie, jako o rodzicu lub partnerze ale zauważać, że w karierze zawodowej radzimy sobie przeciętnie lub, że obecnie jest kiepsko, ponieważ jestem na przykład mamą dwójki małych dzieci i od trzech lat nie jestem aktywna zawodowo, tylko przebywam na urlopie wychowawczym. Możemy czuć, że zawsze poradzimy sobie w biznesie i że będziemy w stanie zarobić pieniądze zapewniające dobrą jakość życia, ale obawiać się czy mamy wystarczające kompetencje społeczne lub czy jesteśmy dość atrakcyjni, żeby wzbudzić zainteresowanie i utrzymać relację z partnerką / partnerem.

Poza tym, że nasza ocena siebie w różnych obszarach życia się różni, ogromnie ważna jest waga, jaką przypisujemy każdej z nich. Jeżeli sfera zawodowa nigdy nie była dla danej osoby priorytetem czy obszarem samorealizacji, fakt, że w tej sferze nie odnosi wiele sukcesów, nie będzie obniżał jej samooceny i stopnia zadowolenia z siebie i życia w dużym stopniu, a na pewno mniej niż w przypadku osoby, której zależy na karierze, a z jakichś powodów nie odnosi w tej sferze sukcesów.

Zobacz: Psychoterapia indywidualna

Co wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości?

Poczucie, przekonanie, że zasługuję na miłość i dobre życie, że jestem dobrym godnym szacunku człowiekiem kształtuje się od momentu naszego przyjścia na świat i zmienia się pod wpływem różnych czynników na dalszych etapach życia.

Dzieciństwo

Każdy z nas chciałby być przyjęty przez swoich rodziców z radością i doświadczyć ich bezwarunkowej miłości (tylko miłość rodzica do dziecka jest bezwarunkowa) oraz zauważenia swoich potrzeb rozwojowych i adekwatnego reagowania na nie. Dzięki temu dziecko od pierwszych momentów życia otrzymuje przekaz, że dobrze, że istnieje, że to okej mieć potrzeby i że mogą być one zaspokojone.

Nie każdy z nas doświadczył tych jakości ze strony rodziców, ale warto poszukać, przypomnieć sobie, jaka inna osoba była wtedy naszym zasobem – kto się o nas zatroszczył, dał akceptację, przyjął nas jako człowieka. W dzieciństwie nasze poczucie własnej wartości i samoocena kształtuje się całkowicie na podstawie tego, co dostajemy w relacjach i czego dowiadujemy się na swój temat od innych ludzi, stąd tak ważne jest znalezienie, przywołanie wspomnienia chociaż jednej relacji, jednej osoby, która była po naszej stronie, jak byliśmy dziećmi.  To może być babcia, która była dla nas oparciem, wychowawczyni z przedszkola, która przytuliła nas, gdy baliśmy się pierwszego dnia, koleżanka, która pocieszyła nas, gdy doświadczaliśmy prześladowania ze strony osób ze szkoły, nauczyciel, który zobaczył w nas uzdolnienia w danym kierunku. Znalezienie takiej osoby w swojej historii, przywołanie dobrych wspomnień z nią związanych to nasz zasób, ponieważ dobre relacje uzdrawiają deficyty czy traumy relacyjne. Powtarzanie sobie, że kochamy siebie i jesteśmy wspaniali nie będzie miało tej mocy, ponieważ potrzebujemy doświadczyć odzwierciedlenia i akceptacji ze strony innych ludzi. Korekcyjne doświadczenie w relacji, czyli doświadczenie akceptacji czy poczucia bezpieczeństwa ze strony drugiej osoby, jest również podstawą wszelkich relacji terapeutycznych czy psychoterapeutycznych. Często mówi się nawet o tym, że najbardziej lecząca jest sama relacja, a rodzaj terapii ma drugorzędne znaczenie.

Okres nastoletni

W miarę jak dorastamy, coraz ważniejsze dla kształtowania samooceny i poczucia własnej wartości stają się relacje z rówieśnikami – przyjaźnie, pierwsze miłości, koleżeństwo. I tu znów – jeżeli mamy przekonanie, czujemy, że nie jesteśmy w stanie mieć lub nie zasługujemy na dobre związki, przyjaźnie, relacje międzyludzkie – warto poszukać w swoich doświadczeniach, historii życia sytuacji, kiedy ktoś się nami zachwycił, wybrał nas do bycia w relacji przyjaźni, grupie znajomych, związku – żeby poczuć każdą komórką ciała, że skoro przynajmniej raz było możliwe to, że ktoś nas zaakceptował, wybrał, zainteresował się nami – na pewno zdarzy się to ponownie i że dobre relacje są dla nas dostępne.

Nie oznacza to oczywiście, że nie warto włożyć wysiłku w zobaczenie, co jest moją trudnością w relacjach i jak mogę się w tym obszarze rozwinąć. Chodzi o to, żeby poprzez odwołanie się do swoich autentycznych doświadczeń, wyjść z poczucia bycia niewystarczającym, wadliwym, nie na miejscu, ponieważ te emocje nas paraliżują, zawstydzają i sprawiają, że bardzo trudno jest znaleźć nadzieję na to, że dobre życie jest możliwe.

Wczesna dorosłość

We wczesnej dorosłości na poziom samoakceptacji mocno wpływa to, jak radzimy sobie z podejmowaniem ważnych życiowo ról – zdobywaniem niezależności finansowej, rozpoczynaniem i rozwijaniem kariery, budowaniem relacji partnerskich czy małżeńskich, podejmowaniem rola rodzica. Bardzo ważne staje się również poczucie, jak radzimy sobie ze swoimi emocjami, czy umiemy w konstruktywny sposób radzić sobie ze stresem i przeciwnościami, które pojawiają się w naszym życiu, czy mamy poczucie wpływu na nasze życie i poczucie sprawstwa.

Średnia dorosłość

Średnia dorosłość, czyli wiek około 40 roku życia, to czas pierwszych podsumowań tego, co udało się osiągnąć w różnych obszarach naszego życia, bilansów, sprawdzania, czy podążamy w kierunku, który nas satysfakcjonuje. To również czas, kiedy zauważamy oznaki upływającego czasu – ciało i poziom energii zaczyna się zmieniać – a na nasze podejście do przeżywania tych zmian i poczucie własnej wartości ogromnie wpływa satysfakcja lub jej brak w innych kluczowych obszarach życia, jakość ważnych relacji społecznych, samorealizacja i rozwój poprzez pasje, duchowość, uczenie się nowych rzeczy, snucie planów na przyszłość.

Późna dorosłość

To czas kolejnych podsumowań i bilansów, ze świadomością, że na pewne rzeczy nie będzie już czasu, że deficytów w niektórych obszarach naszego życia – na przykład karierze zawodowej – już nie wypełnimy. Tym, co na tym etapie buduje poczucie własnej wartości, jest poczucie, że nasze życie ma i miało sens, że zrobiliśmy coś dobrego dla świata – na przykład poprzez dbanie o swoje dzieci, bycie dobrym rodzicem, żeby teraz one mogły wnosić te zasoby w swoje rodziny; poprzez pracę zawodową, która miała sens, poprzez robienie czegoś dobrego na rzecz społeczności, której jesteśmy częścią, poprzez poczucie, że żyliśmy zgodnie z naszymi wartościami.

Zobacz: Psycholog

Poczucie własnej wartości a szacunek do siebie

Poczucie własnej wartości ma jeszcze jeden aspekt – to niekoniecznie miłość do siebie w obszarze emocji, poczucie, że jest się absolutnie wspaniałym i euforia za każdym razem, gdy widzimy w lustrze swoje odbicie. To raczej postawa szacunku do siebie – żyję, przyszłam na ten świat jako ja i to się już nie zmieni, więc z szacunku dla faktu, że istnieję, mądrze dbam o siebie, czyli podejmuję konkretne działania, które mi służą. Na przykład zauważam, które relacje mnie zasilają, są dobre, a które nie i podejmuję działania adekwatne do tej oceny; chodzę na badania profilaktyczne, dbam o zapewnienie sobie odpowiedniej ilości snu, ruchu, kontaktu z przyrodą, pozwalam sobie na przyjemności, odpoczynek, rozwój swoich pasji i zainteresowań, szanuję innych i oczekuję szacunku dla siebie.

Nasza samoocena zmienia się z biegiem naszego życia, raz jest wyższa a raz niższa, ale również czasem zdarza się, że jednego dnia czujemy się dobrze z samym sobą, a następnego jest już kiepsko, bo wydarzyło się coś, co na nas mocno wpłynęło. Zamiast zastanawiać się, czy wszystko ze mną w porządku, że mam tak różnie – mogę zauważyć, że to normalne i zdrowe, bo jestem czującym człowiekiem, który reaguje na to, co przynosi życie. I nawet jeżeli danego dnia myślę o sobie kiepsko, to i tak z szacunku do siebie mogę zadbać o to, żeby wypocząć, zjeść coś zdrowego, skorzystać ze wsparcia bliskiej osoby czy iść na spacer popatrzeć i posłuchać, jak przyroda budzi się do wiosny.

Autor: Beata Krokowska, psycholog