Co to jest tężyczka? Przyczyny, objawy i leczenie

Do wystąpienia tężyczki prowadzi zwłaszcza zmniejszenie stężenia wapnia we krwi (hipokalcemia) i magnezu (hipomagnezemia). Głównymi jej objawami są: mrowienia, drżenia i bolesne skurcze mięśni. Tężyczka jest problemem, z którym zgłaszają się głównie ludzie młodzi, aktywni zawodowo. Dowiedz się, na czym polega rozpoznanie i leczenie tej dolegliwości.

Co to jest tężyczka i jakie są jej rodzaje?

Tężyczką określa się niekontrolowane, symetryczne skurcze mięśni, za które odpowiadają zaburzenia elektrolitowe lub zasadowica oddechowa (zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, które polega na wzroście pH powyżej 7,45). Przyczyną zasadowicy oddechowej jest zwiększona częstość wentylacji płuc. Wyróżnia się dwa rodzaje tężyczki – jawną i utajoną.

Tężyczka jawna

Główną przyczyną tężyczki jawnej jest hipokalcemia. Oznacza to zbyt małe stężenie wapnia we krwi. Prawidłowe stężenie w surowicy krwi wynosi 2,25–2,5 mmol/l. O hipokalcemii mówi się, kiedy wynosi ono mniej niż 2,25 mmol/l. Za powstanie hipokalcemii odpowiadać może m.in., niedobór witaminy D3, niektóre choroby takie jak np. wrodzona niedoczynność przytarczyc, ostre zapalenie trzustki, rozpad guzów nowotworowych oraz niedobór parathormonu wydzielanego przez przytarczyce. Jego zbyt mała ilość może być spowodowana chirurgicznym usunięciem przytarczyc podczas operacji tarczycy, zniszczenia ich w wyniku choroby nowotworowej lub przyjmowaniem leków hamujących czynność przytarczyc.

Tężyczka utajona

Główną przyczyną tężyczki utajonej jest hipomagnezemia, czyli zbyt małe stężenie magnezu we krwi. Prawidłowe stężenie magnezu w surowicy krwi to 0,7–1,0 mmol/l. O hipomagnezemii mówi się, kiedy wartość ta wynosi mniej niż 0,7 mmol/l. Do niedoborów magnezu przyczynić się mogą: zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym (wynikające m.in. z zapalenia jelit, przewlekłej biegunki, celiakii), usunięcie fragmentu jelita, niedożywienie, niedoczynność przytarczyc, przewlekły alkoholizm, przyjmowanie leków powodujących zwiększoną utratę magnezu (np. inhibitory pompy protonowej, leki moczopędne), wrodzone zaburzenie czynności cewek nerkowych, niektóre ostre i ciężkie choroby (np. kwasica metaboliczna, ostre zapalenie trzustki).

Jakie są objawy tężyczki?

Tężyczka ma charakter napadowy. Jako pierwsze w jawnej postaci tej choroby pojawiają się drętwienie i parestezje okolicy ust („usta karpia”) oraz opuszek palców stóp i dłoni. Występują symetryczne skurcze dystalnych części kończyn górnych (nazywane zwyczajowo „ręka położnika’’) i dolnych (tzw. końsko-szpotawe ustawienie stóp). Wraz z zaawansowaniem choroby stwierdza się skurcze w kolejnych mięśniach. Rozwijają się one w kierunku dośrodkowym. Jeśli dojdzie do skurczu mięśni głośni, pojawi się bezpośrednie zagrożenia życia. Chory zazwyczaj zachowuje świadomość, chociaż w ciężkich przypadkach może dojść do utraty przytomności i drgawek. Niekiedy dodatkowo występują: tachykardia, światłowstręt, podwójne widzenie, skurcz naczyń brzusznych powodujący bóle brzucha, naczyń mózgowych prowadzący do bólów głowy oraz skurcz oskrzeli (wywołujący napad duszności). Między napadami chorzy skarżą się na zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia snu, niepokój i osłabienie.

W przebiegu tężyczki utajonej wystąpić mogą dwie grupy dolegliwości – związane z układem nerwowym i z innymi narządami. Do tych pierwszych zalicza się zwłaszcza napady paniki, bezsenność, duszność spoczynkową, drażliwość, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia koncentracji i pamięci, napadowe zasłabnięcia. Dolegliwości związane z innymi narządami to m.in.: drętwienia i mrowienia (zwłaszcza palców rąk), bóle i zawroty głowy, ochłodzenie, skurcze, zasinienie kończyn, nadmierna potliwość, uczucie obecności ciała obcego w gardle, kłucie w okolicy przedsercowej, drżenie rąk, ruchy pląsawicze (szybkie ruchy kończyn niezależne od naszej woli), a także drętwienie twarzy i języka. Lekarz może wykazać tężyczkę utajoną poprzez wywołanie objawu Chvostka (skurcz mięśni twarzy po uderzeniu młoteczkiem w nerw twarzowy) lub objawu Trousseau (po uciśnięciu ramienia mankietem do mierzenia ciśnienia pojawia się przykurcz palców dłoni tzw. „ręka położnika”).

Do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku pojawienia się objawów wskazujących na tężyczkę należy się zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu – internisty, lekarza rodzinnego lub lekarza POZ, który po wstępnym rozpoznaniu skieruje do endokrynologa lub neurologa. Niekiedy konieczna jest współpraca z innymi specjalistami – dietetykiem, psychologiem i psychiatrą. W przypadku napadu ze skurczem mięśni krtani (wywołującego zaburzenia oddychania), z zaburzeniami świadomości, silnym bólem głowy czy nagłą utratą pamięci, wskazane jest wezwanie pogotowia ratunkowego.

Rozpoznanie tężyczki

Rozpoznanie tej choroby opiera się na badaniu podmiotowym, czyli zebraniu wywiadu z pacjentem na temat objawów i innych chorób i przedmiotowym, czyli badaniu fizykalnym. Za złoty standard w diagnozie tężyczki uważa się badanie elektromiograficzne (EMG), tzw. próbę tężyczkową. To badanie ocenia z wykorzystaniem elektrody igłowej obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Wykonuje się próbę ischemiczną, która polega na uciskaniu ramienia opaską elastyczną (w celu zahamowania przepływu krwi) przez 10 minut, dołączając w 2 ostatnich minutach hiperwentylację. W przypadku dodatniej próby po zwolnieniu mankietu w EMG obserwuje się wieloiglicowe potencjały (multiplety). Pacjent z wynikiem dodatnim może zostać skierowany na badanie u endokrynologa, aby zweryfikować zaburzenia hormonalne (np. niedobór parathormonu). Przydatne są też badania laboratoryjne, m.in. w kierunku poziomu wapnia, magnezu, potasu oraz witaminy D3.  Dodatkowo, jeśli istnieją wskazania, lekarz może zlecić badanie elektroencefalografem (EEG), elektrokardiogramem (EKG) oraz badanie psychologiczne.

Na czym polega leczenie tężyczki?

Leczenie tężyczki jest uzależnione od przyczyn jej powstania. W przypadku niedoborów wapnia konieczne będzie zwiększenie jego stężenia dzięki odpowiedniej diecie (z dużą zawartością nabiału: mleka, serów, ale także ryb i orzechów) i suplementacji. Tężyczka jawna, wynikająca z hipokalcemii, wymaga leczenia dożylnymi preparatami wapnia. W przypadku niedoboru witaminy D3 również zaleca się zmiany dietetyczne (spożywanie produktów bogatych w ten składnik i w razie potrzeby suplementacja). W przebiegu niedoczynności przytarczyc wskazane jest leczenie doustnymi preparatami wapnia i witaminy D3 oraz regulacja poziomu hormonów odpowiadających za gospodarkę wapniowo-fosforanową. W przypadku tężyczki utajonej należy również zapewnić wsparcie psychologiczne lub psychiatryczne.

Profilaktyka tężyczki

Profilaktyka tężyczki opiera się na stosowaniu odpowiednio zbilansowanej diety, która zapobiega niedoborom składników mineralnych. Po konsultacji z lekarzem można stosować suplementację w formie doustnej.