Autyzm – co po diagnozie?

Zaburzenia ze spektrum autyzmu są bardzo zróżnicowane i każde dziecko będzie przejawiało je w innym stopniu. Definiowane są jako: „grupa zaburzeń charakteryzujących się jakościowymi odchyleniami od normy w zakresie interakcji społecznych i wzorców komunikacji, oraz ograniczonym i stereotypowym repertuarem zainteresowań i aktywności. Te jakościowe nieprawidłowości stanowią podstawową cechę funkcjonowania jednostki we wszystkich sytuacjach.”

Dokładna diagnostyka

Otrzymanie diagnozy może być startem oddziaływań terapeutycznych lub wynikiem podjętych już prób wyjaśnienia zaburzeń w rozwoju dziecka. W żadnym z tych przypadków diagnoza i potwierdzenie konkretnego zaburzenia nie powinny być traktowana jako ostateczność. Zawsze warto w porozumieniu z lekarzem specjalistą przeprowadzić badania, które wykluczą różne czynniki mogące zakłócać rozwój dziecka  –  w przypadku spektrum autyzmu tych czynników może być wiele.

• Warto przebadać dziecko pod kątem wady wzroku i słuchu, by mieć pewność że odbiór bodźców przez te zmysły nie jest zakłócany.
• Kolejnym istotnym czynnikiem są alergie – m.in. pokarmowe, które w przypadku mocnego nasilenia mogą doprowadzić do zapalenia wewnątrz całego organizmu, co również może zakłócać prawidłowy rozwój dziecka.
• W przypadku nadpobudliwości istotne może okazać się sprawdzenie poziomu natężenia hormonów tarczycy. Ich nieprawidłowe stężenie w organizmie również może być czynnikiem, który będzie zakłócał możliwości rozwojowe dziecka.
• Również pasożyty mogą powodować nadmierną ruchliwość i problemy z koncentracją.
• W przypadku problemów ze snem istotne są badania neurologiczne, wykluczające nieprawidłowości w rozwoju układu nerwowego.

Wszystkie badania należy skonsultować z lekarzem, który odpowiednio pokieruje dziecko oraz wyda skierowania.

Plan działania

Dzieci ze spektrum funkcjonują na różnym poziomie. Dlatego przy doborze oddziaływań terapeutycznych istotne jest zwrócenie uwagi na konkretne deficyty u danego dziecka i wybranie na ich podstawie odpowiednich rodzajów terapii. Duża grupa osób ze spektrum autyzmu jest dotknięta zaburzeniami sensorycznymi, które można podzielić na: wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe, dotykowe, dotyczące zmysłu równowagi  oraz propriocepcji – czyli czucia głębokiego.[2] Zaburzenia te są również zróżnicowane ze względu na to czy są to nadwrażliwości, niedowrażliwości czy tak zwane sensoryzmy i zakłócają codzienne funkcjonowanie jednostki. Jednym ze sposobów terapii jest terapia z zakresu tak zwanego SI, czyli integracji sensorycznej.

Osoby ze spektrum bardzo często mają problem w  kontaktach z innymi ludźmi, w rozumieniu sytuacji społecznych, potocznych powiedzeń, w zakresie komunikacji niewerbalnej i odbiorze emocji swoich oraz innych osób.

Przykładem oddziaływań, które w tym zakresie mogą wspomóc pracę z deficytami jest terapia psychologiczna nastawiona na pracę z emocjami, naukę autoregulacji, pracę nad zagadnieniami z zakresu Teorii Umysłu.

Innym rodzajem pracy nad deficytami z zakresu interakcji społecznych jest Trening Umiejętności Społecznych. Są to zajęcia prowadzone w grupie, podczas których w kontrolowanych warunkach dzieci, młodzież czy też dorośli uczą się:

• jak wchodzić w interakcje społeczne,
• jak zachowywać się w danej sytuacji,
• prowadzenia rozmów,
• odczytywania gestów,
• naprzemienności w aktywnościach,
• umiejętności przyjmowania porażek.

Kolejnym istotnym elementem terapii jest terapia logopedyczna, czy też neurologopedyczna. W wielu przypadkach zaburzeniom ze spektrum towarzyszy opóźniony rozwój mowy, zaburzenia rozumienia, a także problem z porozumiewaniem się z zachowaniem ciągu logicznego i przy pomocy rozbudowanych zdań. Podczas terapii logopedycznej deficyty te są w jak największym stopniu wyrównywane. Tak jak w przypadku każdej terapii, istotne jest jednak najpierw konkretne określenie deficytów, które u danego dziecka wymagają pracy.

Jest wiele rodzajów terapii – aby były efektywne dla konkretnego pacjenta, należy dobrać oddziaływania terapeutyczne. Dla jednych dzieci skuteczna będzie terapia behawioralna, inne będą potrzebowały podążania za nimi, by osiągnąć podobne efekty. Dostępnych jest coraz więcej różnych metod, takich jak chociażby dogoterapia, muzykoterapia, terapia w Sali Doświadczania Świata, czy też treningi słuchowe np. metodą Warnkego.

Ważnym elementem każdej terapii jest ewaluacja. Pomaga ona określić efektywność poszczególnych aspektów pracy terapeutycznej. Warto jest jednak zauważyć, że w przypadku oddziaływań terapeutycznych często trudno jest określić, gdzie rozpoczyna się, a gdzie kończy rola konkretnego specjalisty. Czzęsto jest tak, że oddziaływania podczas poszczególnych terapii mają charakter powtarzalny. Holistyczna terapia obejmująca wielospecjalistyczne oddziaływania często pokrywa się w wielu aspektach, ale do wdrożenia nowego nawyku potrzebne jest wielokrotne powtórzenie danej czynności, a na tym w dużej mierze opiera się praca terapeutyczna w przypadku np. zaburzeń interakcji społecznych.

Efekty

Rozpoczynając oddziaływania terapeutyczne względem dziecka trzeba pamiętać, że nadmiar terapii nie jest rozwiązaniem. Podczas każdych zajęć dziecko intensywnie pracuje nad osiąganiem poszczególnych celów terapeutycznych. W przypadku gdy będzie ich zbyt wiele – dziecko może być przestymulowane i będzie dużo wolniej uzyskiwać efekty, a to może poskutkować przemęczeniem i utratą motywacji do pracy. Warto jest ustalić priorytety i w zależności od możliwości dziecka dodawać kolejne formy oddziaływań. Istotne również jest to, żeby pamiętać o naturalnych fazach rozwoju dziecka. Przykładowo, w przypadku niemówiącego kilkulatka istotne będzie by całą terapię rozpocząć od rozwoju rozumienia oraz naśladownictwa i w miarę możliwości kontaktu wzrokowego – bo są to tak zwane prymarne elementy rozwoju i bez ich wykształcenia niemalże niemożliwością jest osiągnięcie przez dziecko kolejnych etapów rozwojowych.

Podejmując jakiekolwiek oddziaływania terapeutyczne nie zapominajmy przede wszystkim, że dzieci niezależnie od diagnoz, które zostały im postawione, czy deficytów które przejawiają, potrzebują przestrzeni na bycie po prostu dziećmi.

Autor: Angelika Lachowicz-Wołoszyn Psycholog i terapeuta dziecięcy, specjalista diagnozy i terapii dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera